آشنایی با اختلال شخصیت ضد اجتماعی و چگونگی شکل گیری آن

اختلالات شخصیت یا Personality Disorders، ابعاد گسترده ای دارند که غالباً منجر به ایجاد آسیب های متعدد رفتاری، روانی، اجتماعی و خانوادگی می گردند. در این میان، اختلال شخصیت ضد اجتماعی، به عنوان یکی از بارزترین اختلالات شخصیت، همواره مورد توجه متخصصین علوم رفتاری قرار داشته است. در این مقاله می خواهیم به بررسی چیستی و روش های مقابله و درمان این اختلال بپردازیم.

اختلال شخصیت ضد اجتماعی یا ASPD چیست؟

اختلال شخصیت ضداجتماعی(Antisocial Personality Disorder) یا ASPD، یکی از انواع اختلالات شخصیت است که در آن فرد توان سازگاری خود با موازین و هنجارهای اجتماعی را از دست می دهد. فرد مبتلا به درست و غلط توجهی ندارد، در روابط فریبنده و ارعاب آور عمل می کنند، احساسات، ارزش ها و حقوق دیگران را نادیده می گیرد. افرادی با این نوع شخصیت ممکن است در فعالیت های مجرمانه شرکت کنند؛ اما اگر این کار را بکنند، از اعمال آسیب رسان خود پشیمان نیستند. آنها می توانند تکانشی، بی پروا و گاهی خشونت آمیز باشند. این افراد بسیار دروغ می گویند و بیش از سایرین زمینه مصرف و اعتیاد به الکل و مواد مخدر را دارند.

اختلال ضد اجتماعی یا Antisocial Personality Disorder چیست؟
اختلال شخصیت ضد اجتماعی چیست؟

بطور کلی افراد مبتلا به اختلال شخصیت ضد اجتماعی با نادیده گرفتن حقوق دیگران و سرپیچی از قوانین اجتماعی، در اغلب موارد باعث آسیب رساندن به دیگران و تضییع حقوق افراد جامعه می شوند. همینطور جالب است بدانید، اختلال شخصیت ضد اجتماعی با سایر وضعیت های روانشناختی مانند اختلال افسردگی اساسی، اختلال دوقطبی، اختلالات اضطرابی، اختلالات علائم جسمانی، اختلالات مصرف مواد، اختلال قمار و اختلالات جنسی می تواند همانند باشد. این اختلال در مردان بسیار شایع تر و آشکارتر از زنان است.

تعریف اختلال شخصیت ضد اجتماعی

تعاریف متعددی در ارتباط با مفهوم اختلال شخصیت ضد اجتماعی وجود دارد. در اینجا به بارزترین تعاریف موجود اشاره خواهیم کرد:

در تعریف ICD که دهمین ویرایش طبقه بندی بین المللی بیماری ها توسط سازمان بهداشت جهانی است، از این اختلال تحت عنوان اختلال شخصیت مردم ستیز (Dissocial Personality Disorder) نیز یاد می شود.

برخی به اشتباه واژه سایکوپاتی را معادل با اختلال شخصیت ضداجتماعی می دانند؛ در صورتی که اصطلاح صحیح آن ASPD می باشد. این واژه مخفف Antisocial Personality Disorder هست. با این وجود در تعریف ASPD از این معادل نیز استفاده می کنند.

برخی از محققان حوزه جرم شناسی نیز، این اختلال را عامل اصلی بروز قانون گریزی در مجرمین و تبهکاران می دانند و تعریف آن را مصادف با قانون گریزی می دانند.

به نظر برخی کارشناسان، اختلال ASPD، عامل اصلی بروز قانون گریزی در مجرمین و تبهکاران است.
اختلال ASPD، عامل اصلی بروز قانون گریزی در مجرمین و تبهکاران

لازم بذکر است که الزاماً افرادی که مبتلا به این اختلال هستند، مجرم محسوب نمی شوند؛ مگر اینکه در فعالیت های مجرمانه و جنایی شرکت داشته باشند. یکی از مشخصه های بارز این افراد این است که در قبال قانون شکنی و سرپیچی از هنجارها، هیچ گونه احساس گناه یا پشیمانی ای ندارند. بنابراین توجه به درمان اختلال شخصیت ضد اجتماعی بسیار حائز اهمیت است.

احتمال بروز اختلال شخصیت ضد اجتماعی در زنان و مردان:

طبق آمارهای رسمی، احتمال بروز این اختلال در بین افراد جامعه، بین 1 تا 4 درصد می باشد. احتمال ابتلای مردان در مقایسه با زنان، 3 تا 5 برابر بیشتر است. اثرات اولیه این اختلال، غالباً قبل از 15 سالگی در افراد دیده می شود; در دختران قبل از رسیدن به بلوغ و در پسران زودتر از سن بلوغ هم مشاهده می شود. سوء مصرف مواد ارتباط معنی داری با ابتلا به این اختلال دارد و در بین افرادی با ضریب هوشی پایین تر و تحصیلات کم، شایع تر است. با افزایش سن، ابتلا به این اختلال در بین گروه های بزهکار و جنایتکار اجتماعی، کاهش می یابد که این خود نشان دهنده امکان بروز تغییرات شخصیتی در طول زمان می باشد. این مسأله می تواند دلیلی بر امکان پذیری درمان اختلال ضد اجتماعی نیز باشد.

نحوه تشخیص اختلال شخصیت ضداجتماعی

هیچ روش تشخیصی قطعی مانند آزمایشات و تست های سرولوژی برای تشخیص اختلال شخصیت ضد اجتماعی وجود ندارد. با این وجود، آزمایشات ژنتیکی و تصویربرداری های عصبی برای ارزیابی علل و الگوهای بالقوه این اختلال در بسیاری از موارد کارساز بوده است. بیماران مبتلا به این عارضه ، بیشتر در معرض ابتلا به عفونت های ویروسی و بیماری های مقاربتی جنسی، هپاتیت C و ویروس نقض ایمنی انسانی قرار دارند.

این افراد با انجام رفتارهای پرخطر باعث افزایش احتمال مرگ و میر ناشی از حوادث، خودکشی و قتل به دلیل رفتار های پر خطر و آسیب رسان می شوند.

بنابراین، یکی از بهترین راه های تشخیص اختلال شخصیت ضداجتماعی، توجه به نشانه های رفتاری این بیماری با زیر نظر گرفتن رفتار فرد مضنون به ابتلا می باشد. اگرچه، ممکن است در تشخیص دقیق این علائم بعضا دچار خطا بشویم. بنابراین توصیه میکنیم در صورت مشاهده ی علائم کلی این اختلال در افراد، در سریع ترین زمان ممکن به روانشناس یا روانپزشک مراجعه شود. افراد مبتلا به اختلال شخصیت اصولاً رفتار خود را عادی پنداشته و نمی پذیرند که نیاز به درمان دارند. بنابراین، برای ترغیب و تشویق این افراد به مراجعه به متخصص، نیاز  به آرامش و برنامه ریزی قبلی دارید.

علائم و نشانه های اختلال شخصیت ضد اجتماعی

نمی توان با قطعیت گفت که نشانه های ابتلا به این اختلال شامل چه فاکتورهایی می باشد؛ با این وجود، متخصصان بالینی این علائم را بعنوان نشانه های ابتلا به این اختلال بر شمرده اند که در ادامه به آن ها خواهیم پرداخت:

اختلال ضد اجتماعی یا Antisocial Personality Disorder چیست؟
نشانه های ابتلا به اختلال شخصیت ضد اجتماعی

در اینجا، به اختصار شماری از ویژگی های افراد ضد اجتماعی یا آنتی سوشیال را بررسی می کنیم. با این وجود؛ پیشنهاد می کنیم حتماً مقاله “رفتارهای افراد ضد اجتماعی” که به تفصیل به بررسی این ویژگی ها پرداخته است، را مطالعه نمایید.

علائم و نشانه های اختلال شخصیت ضد اجتماعی ممکن است شامل موارد زیر باشد:

  • بی اعتنایی به حق و باطل/ درست و نادرست
  • دروغ یا فریب مداوم برای استثمار و بهره کشی از دیگران
  • بی رحمی، بدبینی و بی احترامی به دیگران
  • استفاده از جذابیت، دلفریبی یا شوخ طبعی برای سوء استفاده از دیگران در راستای منافع شخصی یا لذت شخصی
  • احساس برتری و خودشیفتگی فکری
  • قانون گریزی و مشکلات مکرر با قانون، از جمله رفتار مجرمانه
  • نقض مکرر حقوق دیگران از طریق ارعاب و عدم صداقت
  • تکانشگری یا رفتارهای پیش بینی نشده و خارج از عرف
  • خصومت، کج خلقی، تلاطم، پرخاشگری یا خشونت
  • عدم همدلی با دیگران و نداشتن احساس پشیمانی از آسیب رساندن به دیگران
  • ریسک غیر ضروری یا رفتار خطرناک بدون توجه به ایمنی خود یا دیگران
  • روابط ضعیف یا توهین آمیز
  • عدم توجه به پیامدهای منفی رفتار یا عبرت گرفتن از آنها
  • عدم مسئولیت پذیری مداوم و عدم انجام مکرر تعهدات کاری، مالی و حتی خانوادگی

علائم اختلال رفتاری در بزرگسالانی که به اختلال شخصیت ضد اجتماعی مبتلا می شوند، غالباً تا پیش از 15 سالگی نمود پیدا می کند.

علائم و نشانه های اختلال رفتاری شامل مشکلات رفتاری جدی و مداوم است، مانند:

  • تجاوز به مردم و حیوانات
  • تخریب اموال
  • فریبکاری
  • سرقت
  • نقض جدی قوانین

اگرچه اختلال شخصیت ضداجتماعی غالباً مادام العمر در نظر گرفته می شود، اما در برخی افراد، علائم خاصی به ویژه رفتارهای مخرب و جنایتکارانه ممکن است با گذشت زمان کاهش یابد.

تمایل افراد دارای اختلال شخصیت ضداجتماعی به انجام رفتارهای مخرب و جنایتکارانه
افراد دارای اختلال شخصیت ضداجتماعی تمایل نسبتا زیادی به انجام رفتارهای مخرب و جنایتکارانه دارند.

اما مشخص نیست که این کاهش ناشی از افزایش سن است یا افزایش آگاهی از پیامدهای رفتارهای ضد اجتماعی. به هرجهت، نمونه های تجربی فراوانی مصداق این مدعا هستند و از این جهت، می توان به درمان اختلال شخصیت ضد اجتماعی امیدوار بود.

عوارض و پیامد های اختلال شخصیت ضد اجتماعی

عوارض، پیامدها و مشکلات اختلال شخصیت ضداجتماعی ممکن است شامل موارد زیر باشد:

  • همسر آزاری یا کودک آزاری یا بی توجهی به نزدیکان
  • مشکلات ناشی از مصرف الکل یا مواد مخدر
  • زندانی شدن در نتیجه ارتکاب اعمال مجرمانه
  • رفتارهای منجر به قتل یا خودکشی
  • ابتلا به سایر اختلالات روانشناختی مانند افسردگی اساسی، اختلالات اضطرابی و… در کنار اختلال شخصیت ضد اجتماعی
  • وضعیت اجتماعی و اقتصادی ضعیف و بی خانمانی
  • احتمال مرگ زودرس در نتیجه خشونت و رفتارهای پرریسک

هماهنطور که ملاحظه نمودید، یکی از پیامدهای رفتاری این افراد، انجام رفتار خشونت بار در خانواده می باشد. از این رو، لازم است با تبعات ازدواج با افراد مبتلا به این اختلال شایع، آگاه باشید. کلینیک مشاوره روانشناسی تراپیا، شدیداً به شما خواننده عزیز توصیه می کند برای شناخت چالش ها و آثار زیانبار زندگی زناشویی با این افراد آنتی سوشیال، حتماً مقاله “ازدواج با شخصیت ضد اجتماعی یا سایکوپات” را مطالعه نمایید.

دلایل و زمینه های شکل گیری اختلال شخصیت ضد اجتماعی

شخصیت هر فرد ترکیبی از افکار، احساسات و رفتارهای منحصر بفردی است که آن فرد را از دیگران متمایز می سازد. شخصیت افراد است که نگرش، درک و نحوه ی تعامل با دنیای بیرون را تعیین می کند؛ حتی تصویری که افراد از خود دارند نیز برگرفته از ساختار شخصیتی آنهاست. غالب متخصصان علوم رفتاری بر این موضوع توافق دارند که شخصیت هر فرد در دوران کودکی او با تأثیر گرفتن از عوامل موروثی و محیطی شکل می گیرد.

طبق مطالعات تجربی متعدد در نقاط مختلف جهان، اختلال شخصیت ضد اجتماعی، عموماً در افرادی بروز پیدا می کند که در محیط خانوادگی خود، با محرومیت های شدید هیجانی، قوانین و روش های سختگیرانه و خشن تربیتی و در عین حال بی ثبات مواجه بوده اند. در این میان، نتایج اغلب تحقیقات، حاکی از آن است که در اغلب موارد، رفتار والدین این افراد نیز ضداجتماعی بوده است.

به طور کلی، گرچه خواستگاه دقیق اختلالات شخصیت مشخص نیست؛ با این وجود دو دلیل عمده ی زیر می توانند منشأ بروز این اختلال شخصیتی باشند:

  1. عوامل ژنتیکی
  2. شرایط حاکم بر زندگی

توضیح مختصر هرکدام از این عوامل، به شرح زیر است:

نقش عوامل ژنتیکی در بروز اختلال:

عوامل ژنتیکی می توانند باعث انتقال اختلال ضداجتماعی از نسلی به نسل دیگر شوند؛ بگونه ای که تخمین محققان از سهم ژنتیک، بازه ای بین 38 تا 69 درصد است.

تاثیر شرایط حاکم بر زندگی در بروز اختلال:

شرایط زندگی ممکن است در دوران رشد مغز باعث بروز تغییرات در عملکرد مغز شود. اتفاقاتی از قبیل سوء استفاده های جنسی، فیزیکی و همچنین عدم توجه به نیازهای افراد در دوران کودکی می توانند مثال هایی از این شرایط باشند.

نحوه ی پیشگیری از بروز اختلال ASPD

هیچ راه مطمئنی برای جلوگیری از بروز اختلال شخصیت ضد اجتماعی در افراد در معرض خطر وجود ندارد. از آنجا که تصور می شود رفتارهای ضد اجتماعی ریشه در دوران کودکی دارد، والدین، معلمان و پزشکان اطفال ممکن است بتوانند علائم هشداردهنده اولیه را تشخیص دهند. پس از تلاش برای شناسایی افرادی که بیشتر در معرض خطر هستند، مانند کودکانی که علائم اختلال سلوک را نشان می دهند، ارائه مداخلات اولیه می تواند کارساز باشد. همینطور باید دقت داشت که در بسیاری از موارد، اختلالات شخصیت، همپوشانی زیادی با هم دارند. بعنوان مثال، یکی از علائم اختلال شخصیت مرزی در روابط خود، الگوی بی ثباتی به همراه تکانشگری زیاد است که ممکن است با اختلال شخصیت ضداجتماعی اشتباه گرفته شود.

درمان اختلال شخصیت ضد اجتماعی

برای درمان اختلال شخصیت ضد اجتماعی، الگوی واحد و استانداردی وجود ندارد؛ با این وجود تشخیص به موقع اختلال سلوک در دوران کودکی و مقابله با آن، موثرترین و کم هزینه ترین راه درمان است. از بین کودکان مبتلا به این اختلال، 25 درصد از دختران و 40 درصد از پسران معیارهای تشخیصی اختلال شخصیت ضداجتماعی را دارند. پسران زودتر از دختران علائم خود را نشان می دهند، که اغلب این علائم را در دوران بلوغ نشان می دهند.

درکودکانی که دچار اختلال سلوک نمی شوند و تا 15 سالگی بدون رفتارهای ضداجتماعی پیشرفت می کنند، تشخیص اختلال شخصیت ضد اجتماعی دشوار خواهد بود. با توجه به شدت آسیب های اجتماعی در مسیر زندگی بزرگسالان، ترسیم یک دوره درمانی برای افراد بزرگسال مبتلا به این اختلال دارای پیچیدگی های خاصی می باشد. به طور کلی دو رویکرد درمانی برای درمان این احتلال وجود دارد. این دو رویکرد عبارتند از دارو درمانی و روان درمانی. در ادامه به شرح هر کدام می پردازیم:

  • رویکرد روان درمانی

بیشتر نیازهای افراد مبتلا به این اختلال شخصیت، در محیط سرپایی قابل رفع می باشد. بستری شدن این افراد در محیط بیمارستان، نه تنها  از لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه نیست، بلکه حضور این افراد در یک بیمارستان روانپزشکی، سود چندانی ندارد و حتی ممکن است با اخلال در محیط بیمارستان، بر روند درمان سایر بیماران نیز تأثیر منفی بگذارند.
روان درمانی، گاهی برای درمان اختلال ضد اجتماعی استفاده می شود. درمان ممکن است شامل روش های مدیریت و کنترل خشم، درمان سوء مصرف الکل یا مصرف مواد و درمان سایر بیماری های روانی باشد. اما روان درمانی همیشه به تنهایی مؤثر نیست، به ویژه اگر علائم شدید باشد و فرد نپذیرد که درگیر مشکلات جدی است.

  • رویکرد دارو درمانی

هیچ گونه داروی خاصی برای درمان قطعی اختلال شخصیت ضد اجتماعی، ثبت نشده است. با این وجود استفاده از دارو برای درمان یا کنترل بیماری های همایند با این عارضه، توصیه می شود.

درمان دارویی اختلال ضد اجتماعی
هر دو روش دارودرمانی و روان درمانی ممکن است برای اختلال شخصیت ضداجتماعی مفید باشد.

اگرچه هر دو رویکرد می تواند مفید باشد با این وجود، درمان این بیماری بسیار چالش برانگیز است. بعنوان مثال، خط اول درمان برای رفتارهای پرخاشگرانه با استفاده از داروهای ضد روان پریشی از جمله رسپریدون (Risperidone) و کویتاپین (Quetiapine)  قابل انجام است. از مهارکننده های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRI)؛ سرترالین (Sertraline) یا فلوکسیتین (Fluoxetine) در خط دوم و سوم درمان و کنترل پرخاشگری استفاده می شود.

همچنین می توان از تثبیت کننده های خُلق نظیر لیتیوم (Lithium) و کاربامازپین (Carbamazepine) در دوزهای مشخص برای درمان اختلال دوقطبی استفاده کرد. برای کمک به رفع تکانشگری نیز، از داروهای ضدصرع مانند اکسکاربازپین (Oxcarbazepine) و کاربامازپین استفاده نمود. داروهای بوپروپیون (Bupropion) و آتموکستین (Atomoxetine) هم به دلیل غیر اعتیاد آور بودنشان، برای درمان اختلال کم توجهیبیش فعالی (ADHA) قابل استفاده هستند. توجه شود که تمامی موارد ذکر شده باید با تجویز و زیر نظر روانپزشک متخصص و با دوزهای استاندارد و توصیه شده، در دوره های زمانی مشخص مصرف گردد.

مشاورین ما

در صورت نیاز به برقراری ارتباط با مشاورین ما در حوزه های مختلف به ویژه اختلالات شخصیت، می توانید با مشاورین متخصص کلینیک روانشناسی تراپیا در ارتباط باشید. توجه داشته باشید که برای درمان اختلال شخصیت ضد اجتماعی بدون هیچ گونه تردیدی عمل کنید. در پروسه ی درمان این اختلال، زمان تشخیص بسیار مؤثر است و طبق نتایج مطالعات تجربی، درمان آن در سنین پایین تر، ساده تر و کم هزینه تر می باشد.