یکی از شایع ترین بیماری های روان پزشکی و اختلالات روانی، اختلال خلقی(Mood disorder) است. برای درمان و جلوگیری از عود علائم و نشانه های این اختلال، لازم است اطلاعاتی در مورد روش های درمانی مانند درمان شناختی- رفتاری گروهی با تکنیکهای مختلف به دست آوریم.
تعریف اختلالات خلقی (Mood disorder)
اختلال خُلقی، یک مشکل بهداشت روانی است که عمدتاً بر وضعیت عاطفی فرد تأثیر میگذارد. در این اختلال، فرد دورههای طولانی شادی شدید، غم شدید یا هر دو را تجربه میکند. به عبارتی، فرد، حالات افسردگی یا شیدایی (دو قطبی) و یا در برخی گونه ها، هردو را تجربه می کند.
بسته به شرایط، تغییر روحیه افراد طبیعی است. با این حال، برای تشخیص اختلال خلقی، علائم باید چند هفته یا بیشتر وجود داشته باشد. اختلالات خلقی میتواند باعث تغییر در رفتار شما شود و میتواند بر توانایی شما در مواجهه با فعالیتهای معمول مانند کار یا مدرسه تأثیر بگذارد.
انواع اختلالات خلقی
دو مورد از شایعترین انواع اختلالات خلقی، افسردگی و اختلال دوقطبی هستند. این مقاله به بررسی این اختلالات و برخی از زیرگونههای متعدد آنها میپردازد.
افسردگی؛ افسردگی اساسی یا بالینی(Depression)
افسردگی یک اختلال روانی شایع است. غم یا اندوه یک واکنش معمولی به یک حادثه یا بحران زندگی است؛ مانند مرگ همسر یا یکی از اعضای خانواده، از دست دادن شغل یا بیماری جدی. با این حال، هنگامی که افسردگی همچنان وجود دارد حتی زمانی که رویدادهای استرس زا به پایان رسیده یا علت مشخصی وجود ندارد، پزشکان افسردگی را به عنوان افسردگی بالینی یا شدید طبقه بندی میکنند. برای اینکه فرد مبتلا به افسردگی بالینی تشخیص داده شود، علائم باید حداقل دو هفته طول بکشد.
انواع افسردگی:
انواع متعددی از افسردگی وجود دارد. بسته به شکل اختلال، علائم آن ها ممکن است متفاوت باشد.
این نوع افسردگی در دوران بارداری یا پس از زایمان رخ میدهد.
این یک نوع افسردگی مزمن است که میتواند حداقل دو سال طول بکشد. گاهی اوقات علائم ممکن است در این مدت کاهش یابد.
این نوع دیگری از افسردگی است که در فصول خاصی از سال رخ میدهد. معمولاً از اواخر پاییز یا اوایل زمستان شروع میشود و تا بهار یا تابستان ادامه دارد. به ندرت، ممکن است در اواخر بهار یا تابستان شروع شود. علائم اختلال عاطفی فصلی زمستان ممکن است شبیه علائم افسردگی اساسی باشد. آنها تمایل به از بین رفتن یا کاهش در طول بهار و تابستان دارند.
این یک نوع افسردگی شدید همراه با دورههای روان پریشی است، مانند توهم (دیدن یا شنیدن چیزهایی که دیگران نمیبینند) یا توهم (داشتن باورهای ثابت اما غلط) قسمتها ممکن است ناراحت کننده باشند و اغلب دارای موضوعی هستند.
-
افسردگی مربوط به یک بیماری، دارو یا سوء مصرف مواد مخدر
-
اختلال دوقطبی (اختلال افسردگی شیدایی)
اختلال دوقطبی با تغییر خلق و خو از دوره افسردگی تا شیدایی تعریف میشود. هنگامی که فردی دچار خلق و خوی پایین میشود، علائم ممکن است شبیه علائم افسردگی بالینی باشد. دورههای افسردگی با قسمتهای شیدایی یا شیدایی متناوب است. در طول یک دوره شیدایی، فرد ممکن است احساس سرخوشی کند یا احساس تحریک پذیری کند یا سطح فعالیت او افزایش یابد.
اختلالات دوقطبی
چهار نوع اساسی اختلال دوقطبی وجود دارد:
- دوقطبی نوع 1: این شدیدترین اختلال دوقطبی است. دورههای شیدایی حداقل هفت روز طول میکشد یا ممکن است به حدی شدید باشد که نیاز به بستری شدن داشته باشد. دورههای افسردگی نیز رخ میدهد که اغلب حداقل دو هفته طول میکشد. گاهی علائم شیدایی و افسردگی به طور همزمان وجود دارد.
- اختلال دوقطبی نوع 2: این اختلال باعث ایجاد چرخههای افسردگی در فرد میشود. شخص مبتلا به این بیماری نیز هیپومانیا را تجربه میکند که نوع کمتری از شیدایی است. دورههای هیپومانی به اندازه دورههای مانیک شدید یا مخرب نیستند. فرد مبتلا به اختلال دوقطبی نوع 2 معمولاً میتواند مسئولیتهای روزانه را انجام دهد و نیازی به بستری شدن ندارد.
- اختلال سیکلوتیمیا (سیکلوتیمیا): این نوع اختلال دوقطبی گاهی به عنوان شکل خفیفتری از اختلال دوقطبی تعریف شده است. افراد مبتلا به سیکلوتیمی دچار تغییرات مکرر نامنظم خلق و خو میشوند.- از “اوجهای احساسی خفیف تا متوسط ” تا “پایین” های خفیف تا متوسط – برای مدت زمان طولانی. علاوه بر این، تغییرات خلقی میتواند به سرعت و در هر زمان رخ دهد. فقط دورههای کوتاهی از حالت طبیعی وجود دارد. برای اینکه بزرگسالان مبتلا به سیکلوتیمیک تشخیص داده شوند، علائم باید حداقل 2 سال و در کودکان و نوجوانان، علائم باید حداقل یک سال ادامه داشته باشد.
- اختلال دوقطبی “دیگر” یا “نامشخص” : علائم این نوع اختلال دوقطبی با معیارهای یکی از انواع دیگر مطابقت ندارد، اما افراد همچنان تغییرات خلقی قابل توجه و غیرطبیعی دارند.
اختلال دو قطبی ممکن است در بعضی حالت ها خطرناک باشد. از این رو توصیه میشود سریعا به دکتر متخصص اعصاب و روان مراجعه کرد.
با توجه به انواع اختلالات دو قطبی که در بالا ذکر شد، این بیماری از حالتهای خفیف تا حالتهای شدید تر، که فرد بدون اختیار و در شرایط روحی نامناسب خنده های شدید داشته باشد و بالعکس، در یک فرد ممکن است وجود داشته باشد.
سایر اختلالات خلقی رایج
- اختلال دیسفوریک پیش از قاعدگی: از بین انواع اختلالات خلقی، این نوع اختلال خلقی 7 تا 10 روز قبل از قاعدگی رخ میدهد و ظرف چند روز از شروع دوره قاعدگی برطرف میشود. محققان معتقدند این اختلال ناشی از تغییرات هورمونی مربوط به چرخه قاعدگی است. علائم ممکن است شامل عصبانیت، تحریکپذیری، تنش، کاهش علاقه به فعالیتهای معمول و مشکلات خواب باشد.
- اختلال انفجاری متناوب: عوبک یا Intermittent Explosive Disorder، یک اختلال خلقی کمتر شناخته شده است که با قسمتهایی از خشم بیدلیل مشخص میشود. معمولاً از آن بهعنوان “اوج گرفتن بدون دلیل عصبانیت“ یاد میشود. در فردی با اختلال انفجاری متناوب، طغیانهای رفتاری متناسب با موقعیت نیست.
علل و ریشه های اختلالات خلقی؛ چه چیزی باعث اختلالات خلقی میشود؟
بسته به نوع اختلال ممکن است چندین عامل زمینهای وجود داشته باشد. عوامل مختلف ژنتیکی، بیولوژیکی، محیطی و سایر عوامل با اختلالات خلقی مرتبط هستند.
عواملی که زمینه ساز بروز اختلال دوقطبی هستند عبارتند از:
- سابقه خانوادگی
- تشخیص قبلی اختلال خلقی
- ضربه، استرس یا تغییرات عمده زندگی در مورد افسردگی
- بیماری جسمی یا استفاده از داروهای خاص. افسردگی با بیماریهای عمدهای مانند سرطان، دیابت، بیماری پارکینسون و بیماریهای قلبی مرتبط است.
- ساختار و عملکرد مغز در مورد اختلال دوقطبی
علائم اختلالات خلقی رایج چیست؟
علائم بستگی به نوع اختلال خلقی دارد. در اینجا با تفکیک دو اختلال رایج خلقی شامل: افسردگی و دو قطبی، به بیان نشانه های هر کدام می پردازیم:
علائم افسردگی اساسی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- بیشتر اوقات یا تقریباً هر روز احساس ناراحتی میکنید
- کمبود انرژی یا احساس تنبلی
- احساس بیارزشی یا ناامیدی
- از دست دادن اشتها یا پرخوری
- افزایش وزن یا کاهش وزن
- از دست دادن علاقه به فعالیتهایی که قبلاً لذت را به همراه داشت
- خواب کم یا زیاد
- افکار مکرر در مورد مرگ یا خودکشی
- مشکل در تمرکز
علائم اختلال دوقطبی ممکن است شامل افسردگی و شیدایی باشد.
علائم دورههای هیپومانیا یا شیدایی عبارتاند از:
- احساس فوقالعاده ی پرانرژی یا شاد بودن
- گفتار یا حرکت سریع
- بیقراری یا تحریکپذیری
- رفتارهای مخاطرهآمیز مانند هزینه زیاد یا رانندگی بیپروا
- افزایش غیرمعمول فعالیت یا تلاش برای انجام کارهای زیاد در یکزمان
- افکار مسابقهای و رقابتی افراطی
- بیخوابی یا مشکل در خواب
- احساس دلتنگی یا بیحوصلگی بدون دلیل مشخص
اختلالات خلقی چگونه تشخیص داده میشوند؟
پزشک شما ممکن است یک معاینه فیزیکی انجام دهد تا علل فیزیولوژیکی علائم، مانند مشکل تیروئید، بیماریهای دیگر یا کمبود ویتامین را رد کند.
پزشک در مورد سابقه پزشکی شما، هرگونه دارویی که مصرف میکنید و اینکه آیا شما یا اعضای خانواده شما مبتلا به اختلال خلقی تشخیص داده شدهاند، سؤال میکند. یک متخصص بهداشت روان، مانند روانشناس یا روانپزشک، مصاحبه یا نظرسنجی انجام میدهد و در مورد علائم، عادات خواب و غذا خوردن و سایر رفتارها سؤال میپرسد.
درمان اختلالات خلقی
درمان بستگی به بیماری خاص و علائم موجود دارد. معمولاً درمان شامل ترکیبی از دارو و رواندرمانی است. جلسات درمانی ممکن است توسط روانشناس، روانپزشک یا سایر متخصصان بهداشت انجام شود.
دارودرمانی:
داروهایی برای درمان افسردگی و یا اختلالات دوقطبی
-
داروهای ضدافسردگی:
داروهای مختلفی برای درمان افسردگی و دورههای افسردگی اختلال دوقطبی در دسترس هستند. برخی از پرکاربردترین داروها، مهارکنندههای باز جذب سروتونین (SSRIs) هستند. این داروها شامل سیتالوپرام، اسکیتالوپرام، سرترالین، فلوکستین و پاروکستین است. بازدارندههای باز جذب سروتونین و نوراپی نفرین (SNRIs) مانند دولوکستین و ونلافاکسین نیز معمولاً تجویز میشوند و در عمل مشابه SSRI ها هستند. بوپروپیون برای درمان افسردگی و اختلال عاطفی فصلی استفاده میشود. عملکرد آن متفاوت از SSRI یا SNRI است.
انواع قدیمی داروهای ضدافسردگی شامل داروهای ضدافسردگی سه حلقهای، مهارکنندههای مونوآمین اکسیداز و داروهای ضدافسردگی تتراسایکلیک هستند. اگرچه انواع مختلف این داروها، عملکرد مشابهی دارند، برخی از داروهای ضد افسردگی ممکن است بسته به فرد مؤثرتر باشند. این نکته مهم است که داروهای ضدافسردگی را طبق تجویز مصرف کرده و مصرف آنها را ادامه دهید؛ حتی اگر احساس بهتری داشتید. معمولاً قبل از شروع به کار باید 4 تا 6 هفته یک داروی ضدافسردگی طبق دستور تجویز شود.
-
تثبیتکنندههای خلقوخو:
این داروها به تنظیم نوسانات خلقی که با اختلال دوقطبی یا سایر اختلالات رخ میدهد، کمک میکند. همچنین، فعالیت غیرطبیعی مغز را کاهش میدهند. ممکن است در برخی موارد، تثبیتکننده خلق همراه با داروهای ضدافسردگی تجویز شود. برخی از پرکاربردترین تثبیتکنندههای خلق عبارتاند از: لیتیوم و داروهای ضد تشنج، مانند اسید والپروئیک، لاموتریژین، کاربامازپین و اگزکاربازپین.
-
داروهای ضد روانپریشی
بیماران مبتلا به اختلال دوقطبی که دچار شیدایی یا دورههای مختلط میشوند، ممکن است با داروی ضد روانپریشی غیرمعمول، مانند آریپیپرازول درمان شوند. اگر علائم تنها با داروی ضدافسردگی کنترل نشوند، گاهی اوقات ممکن است برای درمان افسردگی استفاده شود.
نکته: توجه کنید که تمامی داروهای ذکر شده باید زیر نظر روانپزشک متخصص و طبق دستورالعمل باشد. در غیر اینصورت، نه تنها موجب بهبود اختلالات نخواهد شد، بلکه در برخی حالات، منجر به تشدید و یا بروز سایر اختلالات زمینه ای می شود.
رواندرمانی (گفتاردرمانی)
بیماران مبتلا به افسردگی و سایر اختلالات خلقی ممکن است از انواع مختلف جلسات رواندرمانی یا مشاوره بهرهمند شوند . انواع درمان عبارتاند از:
-
درمان شناختی-رفتاری
-
درمان بین فردی
-
درمان حل مسئله
-
درمانهای تحریک مغز
تصور میشود که درمانهای تحریک مغزی با ایجاد تغییراتی در مواد شیمیایی در مغز که با علائم افسردگی و اختلالات دوقطبی مرتبط است، موثر است. انواع مختلفی از درمانهای تحریک مغزی وجود دارد؛ ازجمله:
1- درمان تشنج الکتریکی ECT:
مدتهاست که در مواردی که دارو یا رواندرمانی ناموفق بوده است، برای درمان افسردگی شدید یا اختلال دوقطبی استفاده میشود. قبل از انجام ECT، بیمار تحت بیهوشی عمومی قرار میگیرد و یک شل کننده عضلانی به او داده میشود. الکترودها در مکان های خاصی روی پوست سر یا پیشانی قرار میگیرند. یک جریان الکتریکی از مغز عبور میکند تا باعث ایجاد تشنج شود. بیمار پس از 5 تا 10 دقیقه بیدار میشود. جلسات ECT را میتوان بهصورت سرپایی انجام داد. معمولاً دو یا سه جلسه در هفته لازم است، در مدت دو هفته یا بیشتر. بهطورکلی، شش تا 12 جلسه مورد نیاز است.
2- تحریک مغناطیسی فرا جمجمهای (RTMS) :
این روش غیرتهاجمی، از سیمپیچ مغناطیسی برای اعمال پالسهای الکترومغناطیسی کوتاه به سلولهای عصبی خاص مغز استفاده میکند. آهنربا در مقابل پیشانی قرارگرفته، درحالیکه پالسها از طریق جمجمه ارسال میشوند. این روش برای درمان افسردگی شدید برای بیمارانی که حداقل به یک داروی ضدافسردگی پاسخ نمیدهند، استفاده میشود.
چشمانداز و آینده افراد مبتلا به اختلالات خلقی چگونه است؟
اختلالات خلقی مانند افسردگی و اختلال دوقطبی ممکن است عود کنند یا ادامه داشته باشند و بنابراین ممکن است به درمان طولانیمدت یا مادامالعمر نیاز داشته باشند. مهم است که داروهای خود را طبق تجویز مصرف کنید. پس از شروع مصرف داروهای خود، ممکن است دو تا شش هفته طول بکشد تا متوجه تغییر علائم خود شوید. مصرف داروهای خود را متوقف نکنید، حتی اگر احساس بهتری داشتید.
هرگونه نگرانی در مورد تغییر یا قطع داروها را با پزشک یا متخصص بهداشت دیگر در میان بگذارید. اگر دارویی که مصرف میکنید بیاثر است یا عوارض جانبی ناخوشایندی مانند سردرد، تهوع، استفراغ یا اسهال ایجاد میکند، ممکن است نیاز به آزمایش داروی دیگری داشته باشید یا میزان مصرف دارو را تنظیم کنید.
رواندرمانی رویکرد درمانی مفیدی است و اغلب همراه با دارو یا درمان تحریک مغزی استفاده میشود. اشکال جزئی افسردگی را میتوان تنها با رواندرمانی درمان کرد. درمانهای تحریک مغزی معمولاً هنگامیکه سایر گزینههای درمانی موفقیتآمیز نبوده است، در افرادی که علائم شدید دارند و در افرادی که نمیتوانند عوارض جانبی درمان دارویی را تحمل کنند، مورد آزمایش قرار میگیرد. هر درمانی نقش بالقوه خود را دارد، زیرا هر بیمار مبتلابه اختلال خلقی منحصربهفرد است.
مشاورین ما در کلینیک تراپیا
در این مقاله به توضیح کامل اختلالات خلقی، علائم و درمان آن پرداختیم. در صورت وجود افکار خودکشی یا فکر آسیب رساندن به خود یا دیگران، فوراً با مرکز مشاوره روانشناسی تراپیا در تماس باشید تا مشاورین ما از هرگونه اتفاق احتمالی جلوگیری کنند و سلامت و آرامش را به شما و خانواده بازگردانند.