مشاوره اختلالات اضطرابی؛ علائم، انواع و راهکارهای درمان 

اضطراب یا استرس به عنوان بخشی از زندگی و شخصیت هر انسان می تواند تاثیرات خوبی را در بسیاری از مقاطع به دنبال داشته باشد؛ اما اختلالات اضطرابی (به انگلیسی: Anxiety disorder)، نوعی اضطراب شدید است که به صورت افراطی، خارج از کنترل و البته ترس نامتناسب با واقعیت است. این ترس در مورد هر چیزی از جمله زندگی روزمره و اتفاقات معمول آن، اعضای خانواده، دوستان، کار و مسائل مالی بوده و بسیار فراتر از یک ترس معمولیست. تداوم اینگونه اضطراب های بازدارنده، ممکن است زمینه ساز بروز سایر اختلالات شخصیتی نیز، باشند. در ادامه این مقاله بررسی خواهیم کرد که اضطراب چیست، چطور اضطراب به یک اختلال تبدیل می شود و چگونه با این اختلال شخصیتی روبرو شویم.

اضطراب چیست؟

اضطراب؛ احساسی مبهم و ناخوشایند همراه با ترس و دلهره است و معمولا بدون شناخت مبدا آن در شخص ظهور می‌کند. این حس زمانی به عنوان یک اختلال شناخته می شود که به دفعات تکرار شده و شدت آن نیز غیر عادی و دارای عوارض غیر قابل کنترل باشد. اختلالات اضطرابی، به عنوان یکی از شایع ترین اختلالات و بیماری های روانی، معمولا از آستانه کنترل فرد خارج است و باعث اختلال در زندگی روزمره وی می شود.

علائم و نشانه های اختلالات اضطرابی

ترس و نگرانی همیشگی و بدون مشخص بودن منشاء آن و یا ترس بیش از حد و نا متناسب با خطری که شخص بیمار را تهدید می کند، مهمترین علامت و نشانه بروز این اختلال در فرد است. این احساس بی دلیل، نا متناسب با خطر واقعی و مداوم است که عملا زندگی شخص را مختل می کند.

معمولا شخص مبتلا پس از مستاصل شدن در تمام مسائل زندگی به این نتیجه می رسد که باید در این خصوص با پزشک یا روان درمانگر صحبت کند. در برخی از موارد حاد، بروز علائم بیرونی و قابل تشخیص برای دیگران، اطرافیان را بر آن می دارد تا در این زمینه با فرد بیمار صحبت کرده و وی را برای مراجعه به روانشناس یا روانپزشک راهنمایی کنند. به همین منظور، روانشناسان کلینیک تراپیا،  آماده ارائه انواع خدمات مشاوره ای به صورت آنلاین و حضوری به شما عزیران می باشند.

علائم فیزیولوژیک اضطراب

تشخیص هر یک از اختلالات و یا بیماری ها در تمام حوزه ها به خصوص در حوزه روانشناسی نیازمند تخصص، تجربه و دید اجمالی نسبت به تمام ابعاد بیماریست. بر این اساس باید بدانید که داشتن یک، چند و یا تمام نشانه ها می تواند اتفاقی و یا دلالت بر وجود مشکل دیگری داشته باشد.

مهمترین علائم فیزیولوژیک اختلالات اضطرابی، به تفکیک دسته بندی در جدول زیر قابل مشاهده است:

* خواب رفتگی عضلات یا همان پارستزی

علائم روانشناختی اضطراب

علاوه بر نشانه های جسمانی اضطراب، برخی علائم روانی نیز به واسطه ی داشتن اختلالات اضطرابی بروز می کند که می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• بی قراری
• کاهش قدرت تصمیم گیری
• تشویش و عدم توانایی در تمرکز
• بی خوابی
• انتظار مفرط برای اخبار (به خصوص اخبار بد)

علل ایجاد اختلالات اضطرابی

قبل از اینکه بخواهیم در خصوص علل اختلالات اضطرابی بحث کنیم، نیاز به شناخت عملکرد مغز داریم. مغز انسان به عنوان مرکز تصمیم گیری و کنترل رفتار و عملکرد انسان، در تمام جنبه های روانی یک شخص تاثیر گذار است.

مغز انسان برای مقابله با حالات نابهنجار و خطرناک دو راهکار کلی را در پیش می گیرد:

1. راهکار نخست آنکه در پایه ی پیام های دریافتی از گیرنده های حسی، موقعیت را آنالیز کرده و با تفکر اقداماتی متناسب با دانش یا عادت مناسب خود انجام می دهد.
2. راهکار دوم هم اینکه به صورت ناخود آگاه کلیه اعضای بدن را آماده مبارزه یا فرار می کند. قسمتی از مغز که مسئول این نوع رفتار انسان است با نام آمیگدال می شناسیم.

نگهداری خاطرات نیز یکی از وظایف مغز است؛ اما این کار برای کسانی که دچار اختلالات اضطرابی هستند دردسرساز می شود. در واقع با ذخیره خاطرات بد و استرس آور، آمیگدال با حساسیت بیش از حد، در مواقعی که خطر حادی نیز شخص را تهدید نمی کند، بدن را مجبور به واکنش مشابه و افراطی می کند.

اما روانشناسان، شکل گیری بازخورد ناخودآگاه در مغز را پیرو سه دسته از عوامل می دانند:

عوامل محیطی و اجتماعی

بدون شک از ملموس ترین علل اضطراب، مسائل اجتماعی و شرایط محیطی همچون مسائل خانوادگی، طلاق و شکست های عاطفی، طرد شدن، مهاجرت و تغییرات ناگهانی همچون مرگ عزیزان، زلزله یا هر حادثه طبیعی دیگر و … هستند.

عوامل جسمانی

در برخی موارد اختلال در غدد و هورمونها در بدن، می تواند یکی دیگر از عوامل اضطراب باشد. اختلال در هورمونها به هر دلیلی می تواند باعث بوجود آمدن یا تشدید اضطراب باشد. این اختلالات می تواند پرکاری یا کم کاری تیروئید، اختلال در غدد فوق کلیوی، بالا یا پایین بودن قند خون، بارداری و کلیه مواردی باشد که به نوعی باعث مختل شدن کار غدد و سیستم هورمونی بدن می شود.

عوامل ژنتیکی

همچون برخی بیماری‌های روانی، در اختلالات اضطرابی نیز ژنتیک می تواند باعث بروز یا تشدید این بیماری شود. علاوه بر ژن و عوامل ژنتیکی، احتمال بروز اضطراب مفرط در فرزندانی که در خانواده هایی با این اختلال بزرگ می شوند به نسبت بیشتر است. البته نقش عوامل ژنتیکی در اغلب اختلالات شخصیتی اثبات شده و در ناهنجاری‌هایی مانند اختلال شخصیت ضد اجتماعی یا اختلال پارانوئید نیز می توانند از عوامل بروز یا تشدید بیماری باشند.

7 نوع رایج از اختلالات اضطرابی

با بیان برخی از خصوصیات کلی اختلالات اضطرابی، شناخت کلی از این حالت روانی و بیماری را بیشتر شناختیم؛ اما این اختلال به لحاظ تفاوت در علل پیدایش، علائم و عواقب آن دارای گستردگی فراوانیست که در ادامه برخی از انواع آن را به صورت مختصر بررسی خواهیم کرد.

1- اختلال اضطراب جدایی

حتما شما نیز به عنوان یک انسان از اینکه به هر دلیلی از برخی دوست داشتنی های خود دل بکنید و جدا شوید، می ترسید. این حس یا حالت روانی در همه کمابیش وجود دارد و به هیچ عنوان به عنوان اختلال مطرح نمی شود.
اختلال اضطراب جدایی: به عنوان یکی از زیر شاخه های اختلالات اضطرابی، ترس و نگرانی شدید فرد نسبت به هر آن کس یا هر آن چیزیست که وی با آن شخص یا شئ از نظر عاطفی وابستگی فراوانی را برقرار کرده است. هر چند این نوع ترس معمولا در کودکان زیر 3 سال رواج دارد، اما در برخی سنین دیگر نیز این مشکل بروز می کند.

نکته قابل توجه اینکه ترس از جدایی در واقع جزئی از فرآیند رشد کودک محسوب می شود و نباید آن را با اختلال اضطراب جدایی یکسان بدانیم. در اختلال اضطراب جدایی، ترس بیش از اندازه و معمولا بی دلیل بوده و در طولانی مدت نیز این اضطراب باقی می ماند. بهترین راهکار برای درمان اضطراب جدایی در کودکان، شناخت بهتر این اختلال و بهره گیری از مشاورین روانشناسی در حوزه کودکان است.

2- لالی انتخابی یا موتیسم

لالی انتخابی (گنگی انتخابی): نوعی از اختلال اضطراب است که معمولا در کودکی آغاز می گردد و شخص مبتلا به این اختلال، در بعضی موقعیت ها و در مواجهه با برخی افراد توانایی لازم برای صحبت کردن را ندارد. این اختلال می تواند در شرایط مستعد تشدید عوامل پیشرفت کرده و زمینه ساز برخی اختلالات دیگر مانند حملات پانیک یا همان اختلال وحشت زدگی باشد.

3- فوبی خاص

در این اختلال، فرد بدون دلیل منطقی از یک شخص، مکان، حیوان و در کل موقعیت خاص همیشه دچار نوعی ترس بوده و عکس العمل هایی فراتر از حد عادی و قابل کنترل در وی بروز می کند. معمولا شخص مبتلا به این اختلال همیشه از قرار گرفتن در آن موقعیت خاص گریزان است. شاید بتوان به عنوان نمونه از محرک های این نوع، ترس از دیدن تزریق، خون، زخم و جراحت، شنیدن صدای بلند، دیدن یک حیوان و امثال آن یاد کرد.

4- فوبی اجتماعی

اختلال اضطراب اجتماعی یا همان فوبی اجتماع؛، ترس از موقعیت های مشخص اجتماعی است که فرد با قرار گرفتن در آن دچار اضطراب شدید می شود. در این نوع خاص از فوبیا، افراد درگیر از قضاوت شدن، انتقاد یا طرد شدن از اجتماع دچار ترس می شوند. این افراد همیشه تصور می کنند که توجهات اجتماع پیرامون آنها برای یافتن ایرادات و نقاط ضعف آنهاست تا بدان وسیله وی را تمسخر، انتقاد یا طرد کنند. در برخی موارد این اختلال را با خجالت کشیدن نیز اشتباه می گیرند.

5- اختلال وحشت زدگی یا پانیک

وحشت زدگی یا حمله پانیک (Panic attack)؛ نوعی ترس و اضطراب شدید است که بیمار احساس می کند هر آن ممکن است بمیرد. علاوه بر آن بیمار همیشه ترس از تکرار این وضعیت نیز دچار استرس فراوان می شود.

این نوع از اختلالات اضطرابی بسته به بیمار و سابقه بیماری با خصوصیات متفاوتی همراه است؛ ولی معمولا این نوع ترس که از آن به حمله نیز یاد می شود طولانی مدت نیست. مدت زمان این حملات عموما چند دقیقه است و دوره های بروز آن می تواند از روزانه چند مرتبه تا تعداد محدود در سال باشد.

6- آگورافوبیا

Agoraphobia که از آن با عناوینی مانند بازار هراسی و بزرن هراسی نیز یاد می شود، در واقع ترس از قرار گیری در موقعیت هاییست که با نادرستی در آن احساس نا امنی و درماندگی می کنیم. به همین دلیل از قرار گرفتن در این موقعیت ها اجتناب می کنیم.
در این نوع از اضطراب، شخص درگیر از موقعیت های ساده و روزمره مانند بیرون رفتن از خانه، تجمعات کوچک و بزرگ، تالارهای تئاتر و سینما، پارک ها، فروشگاه ها و مراکز خرید ، وسایل حمل و نقل عمومی مثل اتوبوس و قطار و امثال آن ترس و نگرانی بیش از اندازه ای دارد که کنترل آن برایش امکان پذیر نیست.

7- اضطراب فراگیر

در اضطراب فراگیر تمام حسگر های فرد درگیر در حال رصد کردن تمام اتفاقاتیست که در واقع نوعی فاجعه محسوب می شوند. همین وضعیت باعث ترس بیش از حد و دلهره از تمام امور روزانه و انتظار ایجاد فاجعه از این امور است. ترس بیش از حد و اغراق آمیز از مسائلی مانند ورشکستی مالی، بیماری، خانواده، از این دسته هستند.
نگرانی و تنش به وجود آمده در این شرایط آنچنان زیاد است که زندگی روزمره و ساده را از بیمار سلب می کند.
لازم به ذکر است که اختلالات اضطرابی انواع و اقسام مختلفی دارند که هر کدام نیازمند بررسی کامل هستند. اختلالاتی همچون بیماری های روان تنی، بد ریخت انگاری، اختلالات استرس سخنرانی، اضطراب بیماری و استرس مسابقه نیز در این دسته بندی می گنجند.

رویکردهای درمانی اختلالات اضطرابی

روان درمانی

در این شیوه درمانی، شخص مبتلا طی یک یا چند جلسه و با هدف کاهش علائم ، با یک روان درمانگر وارد مشاوره می شود. در این جلسات روان درمانگر سعی می کند با شناخت بیمار و عوامل ایجاد و تشدید اضطراب، مهارت هایی را برای کنترل عوامل و شرایط ایجاد اضطراب آموزش دهد. با این آموزه ها بیمار در شرایطی که باعث ایجاد اضطراب می شوند جوری عمل می کند که نشانه های آن کمتر و کمتر شوند.

دارو درمانی

بسته به نوع و شدت بیماری، بعضا پزشک با توجه به شناخت از بیمار و بیماری، تشخیص به استفاده از دارو برای کنترل عوارض و درمان اضطراب می کند. داروهایی استفاده شده برای درمان که در اصل داروهای ضد افسردگی هستند، با ایجاد تعادل در در انتقال دهنده های سیگنال عصبی مغز، رفتار و تحریک پذیری بیمار را در حالت عادی تثبیت می کنند.

با توجه به گستردگی استفاده، داروهای ضد افسردگی مخصوصا مهارکننده های انتخابی باز جذب سروتونین (SSRI) در جایگاه نخست دارویی برای درمان اضطراب قرار دارند.

بنزودیازپین ها نیز برای درمان های کوتاه مدت بوده و در رده دوم قرار می گیرند.

و در نهایت داروهای موسوم به سه حلقه ای (TCA) که از آن جمله می توان به زولپیدوم اشاره کرد.

البته این روش درمانی و درکل تمام روشهای درمانی دارویی، عوارضی مانند تهوع، افزایش وزن، اسهال، خواب آلودگی و مشکلات جنسی را نیز به دنبال دارد. معمولا پزشکان با در نظر گرفتن این عوارض و شرایط بیمار اقدام به تجویز این دارو ها می کنند. اما مصرف خودسرانه این داروها و بدون مشورت با روان پزشک می توان عوارض جبران ناپذیری را به دنبال خواهد داشت.

درمان شناختی

در روش درمان شناختی، سعی روان درمانگر بر شناخت و ریشه یابی عوامل ایجاد کننده یا تشدیدگر اضطراب در بیمار است. بعد از شناخت این عوامل روان درمانگر سعی میکند با ایجاد تغییر در نگرش بیمار به این عوامل، نحوه ی نگرش و واکنش بیمار نسبت به آنها را به مرور اصلاح کند. با گذشت زمان بیمار هر چه بیشتر شناخت کاملتر و مفید تری را نسبت به ریشه های ترس و استرس خود پیدا می کند و با کمک روان درمانگر سعی در اصلاح الگوهای فکری خود می کند.

رفتار درمانی

در رفتار درمانی، تمرکز روان درمانگر بر روی تغییر رفتار بیمار در شرایط ایجاد و تشدید اضطراب است. در این شیوه، سعی می شود با تکنیک هایی موثر، رفتار بیمار در مواجهه با شرایط مضطرب کننده مانند قبل نبوده و بتواند با آگاهی بیشتر رفتار خود را اصلاح کند.

راهکارهایی برای کنترل اضطراب

بیماری‌های روانی همچون بیماری‌های فیزیکی حاصل برخی اختلالات در سبک و سیاق زندگیست. در واقع بسیاری از بیماری های هر شخص، ناشی از سبک نادرست زندگی و اهمیت ندادن به اصلاح آن است. بنابراین تغییر سبک زندگی و اصلاح مواردی که دیر یا زود به بروز مشکلات جسمی یا روحی در فرد می انجامد، مهمترین گام برای داشتن یک زندگی بهتر است.

هر چند همیشه پیشگیری بهتر از درمان است، اما در هر مرحله ای که باشید می توانید با تغییر در جریان زندگی، با مشکلاتی رودررو شوید که با سبک زندگی جاری قادر به انجام آن نبوده اید. توصیه ها و راهکارهایی را در ادامه به شما پیشنهاد میکنیم که با کاهش استرس و فشار روانی می‌تواند برای جلوگیری و یا درمان اختلالات اضطرابی به شما کمک کند.

داشتن سبک زندگی سالم

داشتن زندگی سالم برای هر فرد می تواند تعاریف و پارامترهای منحصر به فردی را داشته باشد؛ اما مواردی همچون فعال بودن، اصلاح تغذیه، پرداختن به فعالیتهای جذاب و لذت بخش و گذراندن وقت با دوستان و خانواده از جمله مواردی هستند که می تواند به عنوان نمادهایی از زندگی سالم به مدیریت و کاهش استرس در زندگی شما منجر شود.

سعی در تغییر تفکر و نگرش به زندگی و مسائل پیرامون آن

شاید تفاوت یک فرد مضطرب با یک فرد عادی در نوع نگرش آنها به اتفاقات و زندگی باشد. بی شک طرز تفکر شما می تواند بر حالات روحی و روانی شما تاثیر بسزایی داشته باشد. دست کم گرفتن توان شما برای مواجهه با برخی شرایط و تلقین عدم توانایی در مدیریت آن، تنها می تواند به تشدید شرایط نابهنجار شما منجر شود. پس همیشه خوشبین باشید و به توانایی های خود ایمان داشته باشید.

کسب آگاهی بیشتر از عواملی که باعث ایجاد اضطراب در شما می شوند

اگر شما نیز درگیر اضطراب های غیر قابل کنترل هستید، به صورت روزمره با این شرایط درگیر خواهید بود. پس دنبال روش هایی باشید تا زمینه ها، اتفاقات و عواملی که باعث تشدید استرس در شما می شوند را بشناسید، آنها را یادداشت کنید و در مواقعی که آرام هستید به آنها با دید واقع گرایانه فکر کنید. با این کار به خودتان کمک می کنید تا کنترل و تسلط بیشتری بر شرایط پیش آمده در هنگام ایجاد اضطراب داشته باشید.

به دیگران کمک کنید

کمک کردن به دیگران احساس خوبی را در شما ایجاد می کند که تا مدت ها یاد و خاطره ی آن ذهن شما را از درگیر شدن در مسائل نامطلوب دور می کند. سعی کنید هر روز بدون دلیل و توقع به یک شخص، حیوان یا گل و گیاه کمک کنید. تاثیر شگفت آور این کار را پس از مدت کوتاهی خواهید دید.

تمرینات آرام سازی روحی، ذهنی و بدنی انجام دهید

بودن در مکانی آرام و به دور از سر و صدا و تنش های روزانه، آرام سازی عضلات و تمرکز بر مسائلی که به توانمندی های شما بیفزاید نیز می تواند راهکار خوبی برای گریز از شرایط نامطلوب و ناخواسته ی استرس باشد. ورزش یوگا آینه تمام نمای این خصوصیات است. بطور کلی، سعی کنید مهارت خودآگاهی را در خود پرورش دهید. برای آشنایی با مفهوم خودآگاهی، می توانید به مقاله خودآگاهی چیست؟ مراجعه کنید.

از زندگی خود لذت ببرید

هر انسان در کنار تلاش برای اهدافی که خواسته یا ناخواسته در پی رسیدن به آنهاست، باید بتواند از زندگی لذت ببرد. برای لذت بردن از زندگی نیاز به برنامه ریزی یا صرف هزینه های هنگفت نیست. هر کار کوچک و بزرگی که از آن لذت می برید مانند سفر کردن، نقاشی کشیدن، گوش دادن به موسیقی مورد علاقه، معاشرت با دوستان، نگهداری از حیوانات، پرورش گل و … از جمله لذایذی هستند که می توانند شیرینی زندگی را چند برابر کنند.

تسلط بر شرایط، گام نهایی در درمان اختلال اضطرابی

هرچند نام بیماری، بر اختلالات اضطرابی سنگینی می کند، اما باید بدانید که درمان اضطراب شدید کار سختی نیست. گام بعدی و مهمتر از درمان استرس، خوب ماندن و مسلط شدن بر شرایط و عواملیست که موجب بازگشت حالات ناخوشایند گذشته و ایجاد مشکلات استرس شدید یا اختلالات اضطراب در فرد می شود. مشاورین ما در کلینیک آنلاین روانشناسی تراپیا با تجارب گسترده و دانش به روز خود و با بهره گیری از بهترین روشهای درمانی، آماده شنیدن صحبت های شما و کمک به آغاز فرآیند درمانی پایدار شما هستند.