شخصیت نمایشی یا شخصیت هیستریونیک یکی از چندین و چند نوع اختلال شخصیتی شناخته‌شده است که می‌تواند در هرکدام از ما یا اطرافیان ما وجود داشته باشد. همان‌طور که گاهی جسم ما نیاز به درمان دارد، روان ما نیز نیاز به درمان یا همان روان‌درمانی دارد. یک از مواردی که برای شناخت و درمان آن باید به روانشناس یا روان‌درمانگر مراجعه کرد، همین اختلالات شخصیت است. یک اختلال شخصیتی باعث می‌شود تا فرد نتواند از الگوی فکری و رفتاری ثابت و سالمی پیروی کند و باعث آسیب‌زدن به خود و دیگران می‌شود. اختلال شخصیت نمایشی یا همان Histrionic Personality Disorder، از جمله این موارد است که عدم توجه به آن می‌تواند کیفیت زندگی شخصی، تحصیلی و شغلی فرد و اطرافیان او را متاثر کند. در این مقاله قصد داریم تا اطلاعات جامعی درباره شخصیت نمایشی (HPD)، علائم و نشانه‌ها و دلایل بروز این اختلال و در نهایت نحوه تشخیص و درمان آن ارائه دهیم.
اختلال شخصیت نمایشی یا هیستریونیک چیست؟
قبل از هرچیز باید بدانیم که اختلال شخصیت نمایشی چیست. این اختلال که یکی از اختلالات شخصیت گروه B است، با رفتار و اعمال اغراق‌شده بروز می‌کند. گفتار و رفتاری که در آن، بعد هیجانی بسیار پررنگ و خارج از حد معمول است؛ گویی یک نمایش فوق تراژدی در حال اجرا باشد. وقتی با فردی دارای اختلال شخصیت هیستریونیک مواجه می‌شوید، باید خود را برای شنیدن و دیدن داستانی سرشار از هیجانات غلو شده، جذاب و خیره‌کننده آماده کنید. این افراد در تعریف خاطرات و اتفاقات زندگی خود هم‌چون سوپرمن ظاهر می‌شوند که از تمام نبردهای حیرت‌انگیز خود سربلند بیرون آمده‌اند. البته این تمام ماجرا نیست؛ گاهی یک فرد دارای اختلال شخصیت نمایشی برای جلب توجه شما نیاز به مظلوم‌نمایی و ایفای نقش یک مغموم تنها را دارد که تمام کائنات در حق او ستم کرده‌اند. دلیل تمام این رفتارهای متناقض وجود احساسات ناپایدار، بی‌ثبات، متغیر و هیجانی یک فرد دارای شخصیت نمایشی است.
یک فرد هیستریونیک، زحمت اجرای نمایش‌های پر فراز و نشیب را به جان می‌خرد برای کسب یک چیز؛ و آن هم چیزی نیست جز جلب نظر و تایید دیگران! این افراد تمام موجودیت خود را در نگاه دیگران جست‌وجو می‌کنند، بدون تایید دیگران در خود توانایی و استعدادی نمی‌بینند و همه موفقیت خود را در تعریف و تمجید حضار خلاصه می‌کنند. البته همان‌طور که از اسم این اختلال پیدا است، یک نمایش بدون تماشاگر معنا ندارد. هیچ‌چیز برای یک شخص نمایشی دردآورتر از خالی بودن صندلی‌ها و بی‌توجهی نیست. مطمئن باشید این افراد برای پر کردن صندلی‌ها حاضرند دست به هرکاری بزنند و در مراحل پیشرفته بیماری ممکن است تا نهایت خشونت و حتی خودکشی نیز پیش‌روی کنند.
با خواندن چیستی این اختلال احتمالا متوجه شده‌اید که خصوصیات گفته شده چقدر شبیه یک انسان خودشیفته است! بله درست فکر کردید؛ چراکه اختلال شخصیت نمایشی هم‌گروه با اختلال شخصیت خودشیفته است، اما تفاوت‌هایی نیز دارند.
علائم و نشانه‌های اختلال شخصیت نمایشی
برای شناخت هر اختلال شخصیت از جمله شخصیت نمایشی، اول از همه باید علائم و نشانه‌های آن را بشناسید. شخصیت هیستریونیک ممکن است در نگاه اول جزو اختلالات خطرناک به‌نظر نرسد؛ حتی برخی موارد ممکن است شما با یک فرد خوش‌مشرب، خوش‌گذران و خوش‌برخوردی نیز مواجه باشید، اما قطعا در برخوردهای طولانی‌تر و نزدیک‌تر با این افراد دچار مشکل خواهید شد؛ چراکه این روحیه ناپایدار و بی‌ثبات، خود این افراد را نیز به دردسر می‌اندازد.
علائم و نشانه‌های فرد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی به شرح زیر است:
- معمولا دارای مهارت و توانایی اجتماعی بالایی هستند، اما از این قابلیت خود فقط در راه جلب توجه و تایید دیگران استفاده می‌کنند.
- این افراد معمولا با ظاهری متفاوت، خاص و حتی اغواگرایانه ظاهر می‌شوند؛ به‌گونه‌ای که تمام نگاه‌ها را به خود جلب کنند.
- این افراد اگر میزبان یک مهمانی باشند، قطعا همه تلاش خود را برای ارائه بهترین نمایش سرو غذا به‌کار می‌بندند.
- فقط ظاهر یک فرد نمایشی غلو شده نیست؛ بلکه جزئیات رفتاری او مانند خنده‌های انفجاری یا بغض‌های جگرسوز نیز اغراق‌آمیز است.
- اگر در دایره اطرافیان خود نتوانند مرکز توجه و تایید باشند، خشمگین شده و ممکن است آنقدر بهم بریزند که حتی جمع را ترک کنند. می‌شود گفت که زندگی شخصیت هیستریونیک مانند اختلال شخصیت وابسته، بسیار به دیگران و نظر آنها بستگی دارد.
- این افراد معمولا یا وارد گفتگوهای تخصصی و جدی نمی‌شوند؛ یا اگر شدند اغلب بر پایه اطلاعات دقیق و عمیقی صحبت نمی‌کنند.
- فاصله دوست تا دشمن شدن افراد برای او به باریکی یک تار مو است؛ چراکه در هردو حالت بسیار اغراق‌شده و ناپایدار فکر و عمل می‌کند.
- فرد نمایشی معمولا بسیار تلقین‌پذیر و تاثیرپذیر است. شما می‌توانید کمر درد غلو شده این افراد را با دادن قرص ویتامین درمان کنید؛ چراکه برای او کافی است تا فکرکند یک قرص مسکن به او داده‌اید تا یک‌باره به‌طرز معجزه‌آسایی کمر دردش بهبود یابد.
- این افراد همچنین می‌توانند بسیار دهن‌بین باشند؛ به‌گونه‌ای که بعد از یک مهمانی تصمیم بگیرند در مقطع دکترا ادامه‌تحصیل دهند و یک روز به‌دنبال کسب مدال طلا در رشته سوارکاری باشند.
- معمولا در تحصیل و کار از این شاخه به آن شاخه می‌پرند و در یک رشته خاص عمیق نمی‌شوند؛ چراکه به‌دلیل بی‌ثباتی در احساسات خود خیلی زود از چیزی دل‌زده شده، و آن را رها می‌کنند.
- مورد بالا در روابط احساسی و دوستانه آنها نیز دیده می‌شود. این افراد معمولا به‌دلیل روابط اجتماعی بالایی که دارند خیلی زود دوست پیدا می‌کنند اما این روابط دوستانه عمقی ندارد و ناگهان به پایان می‌رسد. به‌همین دلیل برای افراد دارای شخصیت نمایشی معمولا دوستان قدیمی و کودکی حضور پررنگی ندارند.
- این افراد معمولا در تصمیم‌گیری‌های خود شتاب‌زده، بی‌فکر و هیجانی عمل می‌کنند.
دلایل و زمینه‌های شکل‌گیری اختلال شخصیت نمایشی
وقتی به‌دنبال دلیل برای اختلال شخصیت نمایشی می‌گردید، باید این نکته را مدنظر قرار دهید که مانند سایر اختلالات شخصیتی و روانی، هنوز دلیل مشخص و قطعی برای آن به‌دست نیامده است. روان‌شناسان و روان‌درمانگران همواره برای شناسایی یک اختلال، سعی در بررسی همه ابعاد و جوانب زندگی فرد مورد نظر را دارند. یک مشاور روان‌درمانگر در تمام جلسات خود به دنبال کوچک‌ترین نشانه‌ها می‌گردد تا به ریشه پیداش این اختلال برسد که البته فرد به فرد می‌تواند متفاوت باشد؛ اما به‌طور کلی سه دلیل برای ایجاد و شکل‌گیری شخصیت نمایشی در افراد شناخته شده است که در ادامه به آن می‌پردازیم.
عامل وراثت در ایجاد اختلال شخصیت نمایشی
مانند بسیاری از مشخصات و ویژگی‌های ظاهری، خصوصیات و ویژگی‌های روانی را هم می‌توانیم از والدین خود به ارث ببریم. وقتی پدر یا مادر یک فرد دارای اختلال شخصیتی نمایشی است، بسیار محتمل است که فرزند آنها نیز این اختلال را با خود به دنیا آورد. درنتیجه بسیار مهم است که همراه با تمام آزمایشات فیزیکی قبل از بارداری، ارزیابی های روانی را هم جدی بگیریم تا با علم و آمادگی بیشتری از به‌وجود آمدن این اختلال جلوگیری کنیم یا حداقل نحوه برخورد و تعدیل کردن آن را بیاموزیم.
عوامل محیطی و تربیتی در ایجاد اختلال شخصیت نمایشی
شرایط اجتماعی، فرهنگی، شیوه‌های تربیتی و سبک فرزندپروری نامناسب در دوران کودکی، می‌تواند زمینه‌ساز بروز اختلالات شخصیتی ازجمله اختلال شخصیت نمایشی باشد. برای مثال اگر کودکی رفتارهای ناپایدار، نامناسب یا بیش از حد جنسی را در والد یا مراقب خود مشاهده کند، بعدها با احتمال بیشتری به اختلال شخصیت نمایشی دچار می‌شود. یا زمانی‌که کودک در معرض بی‌توجهی و بی‌اعتنایی والدین خود قرار می‌گیرد، همه تلاش خود را به‌کار می‌بندد تا با اغراق در رفتار و کلام خود توجه و محبت آنها را جلب کند. همچنین افرادی که در دوران کودکی مورد مجازات و تنبیه والدین خود قرار گرفته‌اند، بیشتر در معرض ابتلا به انواع اختلالات شخصیتی هستند که یکی از آنها اختلال شخصیت نمایشی یا هیستریونیک است.
نوع دیگری از شیوه تربیتی نادرست، توجه بیش‌از اندازه، اغراق آمیز، تشویقها و تاییدهای بی‌دلیل کودک است. فرض کنید کودکی در جمع کار اشتباهی انجام می‌دهد، اگر به‌جای اینکه متوجه خطای خود شود، از طرف والدین تایید و رفتارش توجیه شود، بازهم به تکرار آن رفتار نادرست روی میاورد و هربار با انجام آن سعی در گرفتن تایید و تشویق از جانب والدین خود را دارد.
کودکی که والدین او دارای شخصیت نمایشی هستند، با نگاه به پدر و مادر و خود و تقلید از آنها ناخودآگاه تبدیل به یک شخص هیستریونیک می‌شود. فردی که در دوستان یا افراد نزدیک خود فردی با این اختلال را دارد و سعی در شبیه شدن به او و تقلید از او دارد، می‌تواند خود به شخصیتی نمایشی تبدیل شود. درنتیجه داشتن آگاهی از سلامت روان افرادی که با آنها ارتباط تنگاتنگی داریم، به ما در جهت حفظ سلامت روان خود کمک می‌کند.
عوارض و پیامدهای اختلال شخصیت نمایشی
اختلال شخصیتی نمایشی، مانند هر اختلال شخصیتی دیگری برای خود فرد و اطرافیان او می‌تواند عوارض و پیامدهایی داشته باشد. پس از همه‌گیری ویروس کرونا، دیدیم که چگونه یک بیماری جسمی، می‌تواند یک تا چندین نفر را درگیر کند؛ اما متاسفانه اغلب افراد به بیماری‌های روانی اهمیتی نمی‌دهند و باور ندارند که یک اختلال شخصیتی نیز می‌تواند از خود فرد تا چند نفر دیگر را نیز درگیر مشکلات و تبعات خود کند. قطعا اگر هرکدام از ما به پیامدهای ناشی از اختلالات شخصیت آگاه باشیم، از کنار آن به‌سادگی عبور نخواهیم کرد. اما عوارض اختلال شخصیت نمایشی چیست؟
شیوه‌ای که افراد این اختلال را تجربه می کنند احتمالاً متفاوت است؛ برای مثال برخی افراد ممکن است با تمرکز بر اهدافی مانند حفظ روابط عاشقانه یا نگه داشتن یک شغل درگیری داشته باشند. یا اینکه برخی دیگر ممکن است در موقعیت‌های غیررسمی احساس راحتی کنند. رفتارهای جنسی افراطی این افراد ممکن است حفظ روابط عاشقانه طولانی مدت را دشوار سازد. فرد مبتلا ممکن است از دریافت انتقاد یا بازخورد منفی خشمگین شود که این احتمالاً محیط های کاری را برای آنها، همکاران و کارفرمایان چالش انگیزتر می کند.
افراد مبتلا به اختلالات خوشه B مانند HPD همچنین گرایش به ماجراجویی دارند. این موضوع می‌تواند به رفتارهای پرخطر مانند مصرف مواد مخدر، منجر شود.
ازدواج با افراد دارای اختلال شخصیت نمایشی
اگر به ازدواج با یک شخص هیستریونیک فکرمی‌کنید، باید بگوییم که کار بسیار سختی در پیش دارید. این افراد توجه صد درصدی شما را تا آخر عمر طلب می‌کنند؛ کوچک‌ترین کوتاهی در برآورده کردن سقف توجهات مورد نظر آنها باعث ایجاد شکاف عمیقی بین شما و همسرتان خواهد شد. در کنار اوج وابستگی که این افراد به همسر خود دارند، هم‌چنان به‌دنبال جلب توجه سایر افراد نیز هستند. ممکن است بعد از ازدواج با یک فرد دارای شخصیت نمایشی، تا همیشه به تمام نگاه‌ها و روابط او مشکوک شوید؛ چراکه این افراد با مهارت‌های ارتباطی بالا، حس تنوع‌طلبی و احساسات ناپایدار خود، معمولا اهل روابط بلندمدت نیستند و برای آنها در کانون توجه جنس مخالف بودن، یک لذت همیشگی است. قطعا توصیه می‌شود که در اسرع وقت، از روانشناس متخصص و مشاوره قبل از ازدواج، کمک بگیرید.
تشخیص اختلال شخصیت نمایشی
هیچ آزمون روان‌سنجی ویژه‌ای برای تشخیص HPD وجود ندارد، اما بالینگر با استفاده از معیارهای راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی احتمالاً قادر خواهد بود تا فرد را از نظر ابتلا یا عدم ابتلا به HPD ارزیابی کند.
برای تشخیص هرچیزی در ابتدا باید علائم و نشانه‌های آن را شناخت. تشخیص اختلال شخصیت نمایشی هم از این قاعده مستثنی نیست. یک روانشناس متخصص با دیدن نشانه‌های اختلال شخصیت نمایشی در فرد، شروع به انجام ارزیابی های مختلفی می‌کند تا از درجه پیش‌روی بیماری، سابقه سایر بیماری‌های زمینه‌ای و ارثی و نحوه موثر درمان آنها مطلع شود. در طول درمان تمام بیماری‌ها و اختلالات شخصیتی، همکاری شخص بیمار و خانواده او بسیار نقش کلیدی و مهمی را ایفا می‌کند. عموما افراد دارای اختلال شخصیت، خود را عاری از ایراد می‌بینند و در نتیجه‌ی همین انکارها، از رفتن به مطب روانشناس‌ها ممانعت می‌کنند!. گاهی نیز ممکن است این افراد به‌دلیل آسیب زیادی که از افسردگی‌ها و استرس‌های پی‌درپی خود دیده‌اند، در جلسات مشاوره حضور یابند و در این جلسات یک متخصص روان‌درمانگر باید همه جوانب بیمار را بسنجد. به‌هرحال مراجعه به روانشناس و مشاور مربوطه، از الزامات تشخیص دقیق اختلال شخصیت نمایشی است.
درمان اختلال شخصیت نمایشی
برای درمان اختلال شخصیت نمایشی یا همان (HPD)، همکاری فرد بیمار بسیار بسیار مهم است. در نتیجه اولین قدم، تمایل قلبی و واقعی فرد برای پذیرش حقیقت و تلاش در جهت بهبود است. تمام افرادی که از اختلالات روانی مختلف رنج می برند، باید بدانند که یک روان‌درمانگر کاری جز نشان دادن منشاء تمام گرفتاریهای فکری، استرس‌ها، نگرانی‌ها، ترس‌ها، شکست‌ها و دغدغه‌های ذهنی این افراد ندارد و در تمام مدت درمان در تلاش است تا راه مقابله و رهایی از این مشکلات را به آنها نشان دهد. در این راه معمولا دو نوع درمان اختلال شخصیت نمایشی وجود دارد که ممکن است یک یا هر دو مورد آنها استفاده شود:
- روان‌درمانی:
روان درمانی معمولاً درمان اولیه برای هستریونیک است و شامل این است که فرد احساسات و تجارب خود را با یک درمانگر به بحث بگذارد. درمانگر می‌تواند به فرد کمک کند تا دلیل پشت یک رفتار یا عمل مشخص را شناسایی کند.
برخی از نمونه های روان درمانی که ممکن است برای افراد مبتلا به HPD مفید باشند شامل درمان شناختی تحلیلی (CAT) و رفتار درمانی شناختی (CBT) است.
CAT یک درمان گفت‌وگو مدار است که بر افکار، هیجانات و رفتار های شخص تمرکز می‌کند. یک پژوهش کلاسیک پیشنهاد می دهد که این نوع از درمان می‌تواند به کاهش شدت علائم HPD کمک کند. با این حال محققان باید به مطالعه درباره اثربخشی آن ادامه دهند.
CBT به شناسایی و بررسی الگوهای فکری ناکارآمد فرد کمک می‌کند و با آموزش تفکر و عملکرد واقع بینانه می‌تواند فرد مبتلا به HPD را یاری رساند تا رفتارهای نامتعادل خود را با برطرف سازد.
- دارو درمانی:
هیچ داروی تایید شده‌ای از سوی سازمان غذا و دارو (FDA) به عنوان درمانی خاص برای اختلالات شخصیت وجود ندارد. در مواردی ممکن است پزشک تشخیص دهد که علاوه بر جلسات مشاوره، مصرف داروهایی برای کم‌کردن علائم استرس، بی‌خوابی، افسردگی و اضطراب نیز لازم است. در این‌گونه موارد توصیه اکید می‌شود که داروها طبق دستور پزشک و در زمان مشخص مصرف شوند؛ چراکه مصرف نادرست داروها می‌تواند تاثیر سوء نیز داشته باشد و باعث تشدید علائم اولیه شود.
لازم به ذکر است که علاوه‌بر دو روش بالا، برای خانواده‌ها و افرادی که همسرشان مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی است، جلسات مشاوره خانواده و زوج درمانی نیز بسیار کمک‌کننده خواهد بود. چراکه رفتار یک شخص هیستریونیک، علاوه‌بر خود روی خانواده خود نیز تاثیر می‌گذارد. در کنار تمامی راه‌حل‌های گفته شده، روش‌هایی مانند کنترل تغذیه، انجام تمرینات بدنی و ذهنی، طرحواره درمانی و … نیز می‌توانند بسیار مفید باشند. اما ممکن است سوالی برای شما ایجاد شود که با یک فرد دارای اختلال شخصیت نمایشی، باید چگونه رفتار کرد؟
نحوه برخورد با افراد دارای اختلال نمایشی
در برخورد با یک فرد هیستریونیک، توجه به این نکته ضروری است که این او نه‌تنها با اصرار، نصیحت و پافشاری‌های شما اصلاح نخواهد شد، بلکه علائم بیماری در او شدیدتر نیز خواهد شد. این افراد مانند بسیاری دیگر از افراد دارای اختلالات شخصیتی، هرگز به‌راحتی ایرادهای خود را نمی‌بینند و برای رفع آنها تلاش نخواهند کرد. شما با اعمال زور و فشار می‌توانید یک شخصیت نمایشی را به لجبازترین و بی‌قیدترین نسخه خود تبدیل کنید. باید بدانید که این رفتار ناشی از غرض‌ورزی آنها نیست، بلکه روح این افراد به‌دنبال برتری‌جویی و اثبات آن است. باید بدانید که بهبود بیماری‌ها و اختلالات روحی، بسیار آهسته‌تر از بیماری‌های جسمی است و نیاز به صرف زمان زیادی دارد. زمانی که باید با دقت به تمام جزئیات لازم و با همراهی یک متخصص سپری شود تا آثار بهبودی در فرد دارای شخصیت نمایشی را شاهد باشید.
مشاورین کلینیک تراپیا برای افراد دارای اختلال شخصیت نمایشی
سعی کردیم با بیانی ساده شما را با ابعاد مختلف اختلال شخصیت نمایشی آشنا کنیم. باید بدانید که عدم توجه به نشانه‌های شخصیت نمایشی و عدم تشخیص به‌موقع آن، می‌تواند عوارض و پیامدهای جبران‌ناپذیری هم برای خود فرد و هم برای اطرافیان او داشته باشد. اگر شما با خواندن این مطلب به این نتیجه رسیدید که دارای شخصیت هیستریونیک هستید یا در اطراف خود فردی با این ویژگی ها را دارید، کافی است بدون ترس و ناامید شدن، تنها با مراجعه به یک روان‌درمانگر، نجات‌بخش زندگی خود باشید و برای همیشه با آگاهی و خودکنترلی، به تمام ناکامی‌ها و استرس‌های خود پایان دهید. شما باید به خود افتخار کنید که در قدم اول تلاش کردید تا با خود واقعیتان روبه‌رو شوید، و در قدم‌های بعدی می‌توانید قهرمان زندگی خود باشید.
توجه کنید که مانند تمام بیماری‌های جسمی که زمان تشخیص در آنها نقش تعیین‌کننده‌ای در بهبودی فرد دارد، در اختلالات شخصیتی و روانی نیز زمان مراجعه به متخصص و تشخیص بهنگام بیماری بسیار مهم است. اگر فکر می کنید که همین لحظه نیاز به کمک دارید، می‌توانید از خدمات کلینیک تراپیا شامل: مشاوره تلفنی و مشاوره آنلاین روانشناسی بهره‌مند شوید.
سوالات متداول اختلالات شخصیتی نمایشی:
- آیا اختلال شخصیتی نمایشی، در زنان و مردان یکسان است؟
معمولا شیوع وجود شخصیت نمایشی در زنان بیشتر از مردان است؛ اما علائم و نشانه‌های این اختلال در هردو می‌تواند یکسان باشد.
- آیا کودکان هم می‌توانند دارای اختلال شخصیت نمایشی باشند؟
بله. ممکن است کودکان به‌صورت ارثی یا به‌صورت اکتسابی اختلال شخصیت نمایشی را با خود داشته باشند. البته بروز علائم شخصیت نمایشی معمولا در زمان نوجوانی یا اوایل دوران جوانی بیشتر دیده می‌شود.
- آیا اختلال شخصیت نمایشی یا هیستریونیک، قابل درمان است؟
اگرچه می‌توان گفت که اختلال شخصیت هیستریونیک یا نمایشی درمان قطعی ندارد، اما با مراجعه به روانشناس و کمک گرفتن از او می‌توان تا حد خوبی از عوارض آن جلوگیری کرد. معمولا توصیه می‌شود والدین از بدو تولد فرزندان، با روش‌های تربیتی مناسب از ایجاد هرگونه اختلالات شخصیتی در کودکان جلوگیری کنند.
