آیا تا کنون برایتان پیش آمده که از قرار گرفتن در مکانی ویژه و یا موقع روبهرو شدن با شیء یا حیوانی خاص، دچار هراس و ترس شدید شوید؟ اگر جواب شما به سوال ما مثبت است، ضروری است که بدانید فوبیا چیست.
عموما افرادی که به یکی از انواع بیماری فوبی (Fobi) مبتلا هستند، در هنگام مواجه با عامل بیماری، ترس و وحشت شدیدی سراغشان می‌آید. به این نکته توجه داشته باشید که بیماری اختلال هراس بر خلاف بیماری اختلال اضطراب، تنها در زمان مواجه با عامل ترس بروز پیدا می کند و فوبیا را با اختلال اضطراب اجتماعی (Social anxiety disorder) اشتباه نگیرید.
همراه ما باشید تا انواع فوبیا، علائم و راههای درمان آن را در کنار هم بررسی کنیم.
هراس ذهنی یا فوبیا چیست؟
فوبیا (Phobia) نوعی اختلال اضطرابی و وحشت شدید است. یک نوع عمیق و بیمارگونه از ترس، که بیش از حد غیر واقعی بوده و معمولا توسط موقعیت، شیء و یا جانور خاصی ایجاد می‌شود.
هنگامی‌که از بالکن خانه ای در یک ساختمان مرتفع به بیرون نگاه می کنید، دچار وحشت می گردید؛ یا پس از مواجه با مار و یا عنکبوتی که سمی نیستند و به شما آسیبی نمی زنند، دچار ترس و اضطراب شدیدی می شوید. حتی ممکن است زمانی‌که در جمعی قرار می گیرید و یا قصد صحبت در جمع را دارید ترس و اضطراب بیش از حد به سراغتان بیاید. در اینصورت شما به یکی از انواع فوبیا مبتلا هستید و باید به فکر درمان بیماریتان باشید.
تاثیرات و شدت بیماری هراس در هر فردی متفاوت است. فوبیا در برخی افراد با احساس ناراحتی و آزار معمولی، حالت تهوع و یا غش و بیهوشی خود را نشان می دهد؛ گاهی نیز در موارد حادتر با ناتوانی و فلج شدید همراه است و باید سریعا درمان شود.
این نکته را به یاد داشته باشید که بسیاری از ما در بعضی موقعیت ها و یا در مواجه با برخی اشیا و یا حیوانات دچار ترس می شویم که این امری کاملا طبیعی است. ترس در صورتی فوبیا می شود که:
- ترس و هراس شما با خطر همراه نباشد.
- بیش از شش ماه طول می کشد.
- تاثیر قابل توجهی بر نحوه زندگی روزمره شما دارد.
پس اگر نوعی ترس بی دلیل از موقعیت، اجسام و یا جانوری خاص دارید که شما را از انجام کارهایی که معمولاً از آنها لذت می برید، باز می‌دارد و حداقل برای شش ماه ادامه‌دار بوده، به نوعی فوبیا دچار شده اید.
علت به وجود آمدن بیماری هراس چیست؟
عوامل مختلفی می توانند در ایجاد این بیماری نقش داشته باشند و دلیل خاصی که بتوان وجود فوبیا را به آن مرتبط کرد وجود ندارد. از دلایل به وجود آمدن فوبیا (هراس ذهنی) می توان به موقعیت های خاصی که تاثیر ماندگاری بر احساسات شما داشته و یا حوادث و آسیب های گذشته اشاره نمود.
به عنوان مثال: اگر در جوانی تجربه ناخوشایندی از سفر با هواپیما داشته اید، ممکن است به ترس از پرواز دچار شوید و یا اگر چند سال پیش توسط سگی مجروح شده اید، ممکن است به فوبیای سگ مبتلا شوید.
همچنین شرایط زندگی و اتفاقاتی که در دوران کودکی و نوجوانی شما رخ داده می تواند در شکل گیری هراس ذهنی نقش داشته باشند. مثلا ممکن است والدین شما افرادی بسیار نگران و مضطرب باشند و این امر بر نحوه کنار آمدن با اضطراب و مواجه شدن شما با تنش ها در زندگیتان تأثیر بگذارد و همان فوبیای خاص والدین یا خواهر و برادر بزرگترتان در شما هم پدیدار شود.
از دیگر مواردی که در شکل گیری اختلال هراس نقش دارد می توان به عوامل ژنتیکی اشاره نمود.
اختلالات هراس چند نوع هستند؟
پس از آشنایی با فوبیا نوبت به شناخت انواع می شود. بر اساس دسته بندی انجمن روان پزشکی آمریکا بیش از 100 نوع فوبیا وجود دارد که ما در ادامه به بررسی رایج ترین انواع آن می پردازیم.
انواع فوبیا را می توان به طور کلی به دو دسته تقسیم کرد:
- فوبیا خاص (Specific phobias)
- فوبیا پیچیده (Complex phobias)
فوبیا خاص (Specific phobias)
این نوع هراس ذهنی عموما درباره ترس از اشیا و جانداران و یا موقعیت های خاص است که رایج ترین آنها عبارتند از:
- فوبیای محیط ها و شرایط طبیعی مانند: ارتفاع، تاریکی، طوفان و …
- ترس از حیوانات مانند: سگ، حشرات، مارها و جوندگان
- فوبیاهای مبتنی بر بدن همچون: ترس از خون، تزریق و اقدامات پزشکی، استفراغ، خفگی و یا ترس از زایمان
- ترس های موقعیتی مثل: پرواز، ترس از تونل، رفتن به دندان پزشکی، فضاهای کوچک و …
- فوبیای جنسی همانند: ترس از ارتباط جنسی و یا هراس از برهنگی
- فوبیاهای خاص دیگر مثل: ترس از غذا، لباس ها و یا شخصیت های خاص و …
با توجه به موارد ذکر شده، ترس شما می تواند یک تجربه کاملا منحصر به فرد باشد و باید این نکته را مدنظر داشته باشید که فوبیاهای خاص تری نسبت به موارد ذکر شده وجود دارد که برای درمان آن نیاز است تا به روان پزشک مراجعه کنید.
اگر از چیزی که زیاد می بینید و یا زیاد انجام می دهید ترس دارید و یا با هربار فکر کردن به موضوعی دچار هراس و اضطراب شدید می شوید و این ترس شدید زندگی روزانه شما را تحت تاثیر قرار داده، شما به بیماری فوبیا (Phobia) یا هراس زدگی مبتلا هستید.
فوبیا پیچیده (Complex phobias)
فوبیاهای پیچیده معمولا در سنین بزرگسالی تمایل به رشد داشته و تاثیرات مخرب بیشتری نسبت به سایر فوبیاها بر زندگی فرد دارند.
دو مورد از رایج ترین فوبیاهای پیچیده عبارتند از :
هراس اجتماعی یا اختلال اضطراب اجتماعی (Social phobia):
اختلال اضطراب اجتماعی یا فوبیای اجتماعی بلند مدت و پایدار است، فرد درگیر با هراس اجتماعی مدام چالش مورد قضاوت و نظرسنجی دیگران بودن را با خود به همراه خواهد داشت و حس می‌کند که دیگران او را مورد تمسخر و تحقیر قرار می‌دهند. این گونه اختلال هراس می تواند شما را کاملا تحت فشار قرار داده و از مشارکت در فعالیت هایی همچون گروهی صحبت کردن، شروع مکالمات، سخنرانی در مجامع عمومی، ملاقات با افراد جدید و … باز دارد.
اختلال اضطراب اجتماعی می تواند زندگی شما را شدیدا تحت تاثیر قرار داده و نتایجی همچون کاهش اعتماد به نفس و عزت نفس، انزوای شدید، ایجاد اشکال در توسعه و حفظ روابط و مختل کردن فعالیت های روزانه را به همراه داشته باشد.
ترس از مکان های باز یا آگورافوبیا (Agoraphobia) :
آگروفوبیا همان ترس از فضاهای باز و پرجمعیت است؛ حس اضطراب و هراس از قرار گرفتن در مکان هایی که بیرون آمدن از آن دشوار است. افرادی که به ترس از مکان‌های باز مبتلا هستند، هنگام مواجه با عامل ترس، دچار حملات پانیک (Panic) یا وحشت زدگی شده و حتی ممکن است که نتوانند درخواست کمک کنند. به همین دلیل است که بسیاری از افراد مبتلا به آگورافوبیا به سختی می توانند محل زندگی خود را ترک کنند.
بیماری هراس چه علائم و نشانه هایی دارد؟
ترس ها علاوه بر اینکه از نظر شدت متفاوت هستند، می توانند برای هرکسی از لحاظ نوع آن هم متفاوت باشد.
به طور کلی، این علائم شامل تجربه ترس و اضطراب شدید است که به دو دسته علائم جسمانی و علائم روانی تقسیم می شود.
علائم جسمانی فوبیا
علائم جسمی که یک فرد مبتلا به اختلال وحشت زدگی می تواند تجربه کند ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- احساس ناپایداری ، سرگیجه ، سبکی سر یا ضعف
- احساس خفگی و تنگی نفس
- درد قفسه سینه یا گرفتگی در قفسه سینه
- تعریق شدید و ناگهانی
- افزایش ضربان قلب یا تپش قلب
- حالت تهوع ، استفراغ یا ناراحتی های گوارشی
- گرگرفتگی های گرم یا سرد
- بی حسی یا احساس سوزن سوزن شدن
- لرزش یا تکان دادن اعضای بدن
علائم روانی فوبیا
علائم روانی در هر فردی می تواند متفاوت باشد. برخی از تجربیاتی که یک فرد مبتلا به فوبیا ممکن است تجربه کند می تواند شامل موارد زیر باشد:
- ترس از غش کردن
- ترس از دست دادن کنترل
- ترس از مردن و مرگ قریب الوقوع
- احساس عدم ارتباط با واقعیت یا جدا شدن از بدن خود
اگر علائم ذکر شده بسیار شدید باشد، می تواند باعث حملات پانیک شده و یا عوارضی همچون استرس، حس از دست دادن کنترل، اضطراب و افسردگی را به همراه داشته باشد.
به همین دلیل، بسیاری از افراد مبتلا به فوبیا از قرار گرفتن در موقعیت هایی که به تحریک فوبیای آنها کمک می کند، اجتناب می کنند. البته این راه حل ممکن است در ابتدا موثر به نظر برسد، اما این اجتناب و دوری گاهی اوقات باعث بدتر شدن و تشدید بیماری اختلال هراس می شود و این امر تأثیر قابل توجهی بر نحوه زندگی روزمره فرد دارد. پس بهتر است پیش از حاد شدن بیماری به روان پزشک مراجعه شود.
نکاتی برای مراقبت از خودتان در برابر فوبیا
مواردی وجود دارد که با رعایت آنها می توانید برای رفع فوبیای خود تلاش کنید. این موارد ممکن است به کاهش تأثیر فوبیا بر زندگی شما کمک کنند. البته ممکن است این نکات برای همه مفید نباشند، پس فقط مواردی را که با آن احساس راحتی می کنید امتحان کنید.
-
با شخصی که به او اعتماد دارید صحبت کنید:
صحبت درباره بیماریتان با فردی که به او اعتماد دارید، می تواند کمک کننده باشد. داشتن کسی که به صحبت های شما گوش داده و نشان می دهد که برایش اهمیت دارید، می تواند به خودی خود کمک کند. اگر صحبت کردن برای شما دشوار است ، سعی کنید موارد را بنویسید. این کار به شما کمک می کند تا افکار خود را به وضوح بیان کنید.
-
مدیریت ترس و اضطراب را بیاموزید و به کار ببرید:
یادگیری مدیریت وحشت و اضطرابی که از فوبیا احساس می کنید واقعاً دشوار است. اما با انجام این کار ، می توانید احساس کنترل بیشتری در مورد موقعیت ها و شرایطی که باعث بروز هراس ذهنی می شود داشته باشید.
-
به گروه ها و NGO های مربوطه ملحق شوید:
به انجمن های مردمی مربوطه بپیوندید. در این گروه ها شما تجربیات خود را با دیگران به اشتراک می گذارید و این کار می تواند برای شما آرامش را به همراه داشته باشد. علاوه بر آن با شنیدن نظرات و پیشنهادات و تجربیات همگروهی هایتان، می تواند به شما در غلبه بر فوبیا کمک کند.
-
از منابع آموزشی استفاده کنید:
در بین روش های مختلف برای کنترل و درمان فوبیا برخی از مردم از کتاب های آموزشی یا برنامه های آنلاین برای مقابله با اختلال هراس استفاده می کنند. اینگونه آموزش ها اغلب بر اساس اصول درمان رفتاری-شناختی (CBT) است و به شما کمک می کنند تا برنامه و روش های خود را برای کاهش اضطراب و سهولت مقابله با عوامل ایجاد کننده فوبیا توسعه دهید.
روش ها و رویکردهای درمانی
برای درمان فوبیا، معمولاً اولین جایی که باید مراجعه کنید، روانپزشک است. یک روانپزشک حاذق می تواند وضعیت شما را ارزیابی کرده و روشهای درمانی موجود را برایتان توضیح دهد و شما را تا پایان دوره درمانتان همراهی کند. ما در ادامه راه های درمانی این بیماری را به شما معرفی خواهیم کرد.
گفتگو درمانی (Talk Therapy)
در این روش در طول دوره درمان خود، در مورد افکار، احساسات و رفتار خود با یک متخصص صحبت خواهید کرد.
در روش گفتگو درمانی (Talk Therapy) پزشک به شما کمک می کند تا بر تاثیر نحوه تفکر خود در بروز نشانه‌های ترس آگاه شده و به بینش و درک بهتری از مسائلی که عامل فوبیا و محرک ایجاد هراس شدید در شماست، برسید. به این شکل می‌توانید افکار نادرست خود را اصلاح کنید. در حقیقت اینگونه روشن می‌شود که هراس ذهنی خطری برای شما ندارد.
درمان رفتاری-شناختی (Cognitive Behavioral Therapy)
درمان رفتاری شناختی (CBT)، جزوء مؤثرترین روش های درمان فوبیا است. در این روش پزشک، افراد را در محیطی کنترل‌شده با منبع ترسشان روبه رو می کند. با این کار فرد حساسیتش نسبت به ترس و هراسی که داشته را از دست داده و اضطرابش به‌طور چشمگیری کاهش پیدا می‌کند. با پیشرفت تکنولوژی و استفاده از ابزارهایی همچون هدست های واقعیت مجازی به پزشک کمک می کند تا بتواند در جلسات درمانی بیمار را با ترس هایش روبه رو کرده و پروسه درمان رفتاری شناختی را به خوبی هدایت کند.
دارو درمانی
اگر فوبیا شما با اضطراب شدید و غیرقابل کنترل همراه باشد، امکان اینکه پزشک برایتان دارو تجویز کند بالاست. در حال حاضر سه نوع دارو در کنترل اختلال هراس مفید است:
- داروهای ضد افسردگی
- آرامش بخش ها
- مسدودکننده های بتا
از مصرف خودسرانه و بدون تجویز پزشک داروهایی که معرفی شد، جدا خودداری کنید.
مشاوره آنلاین درمان فوبیا
تمام تلاش ما در این مقاله بر این بود تا شما را با تمام جوانب بیماری فوبیا، اعم از انواع آن، علائم فوبیا، علل بوجود آمدن و راه های درمان بیماری فوبیا آشنا کنیم. چنانچه فکر می کنید که به یکی از انواع این بیماری دچار هستید و نیاز به کمک دارید، بهتر است هرچه سریعتر دست به کار شده و با مشاوران و روان پزشکان متخصص در این زمینه مشورت کنید.
متخصصان ما در کلینیک روانشناسی تراپیا با استفاده از تجربه و دانش خود، برای درمان این بیماری بر اساس خصوصیات هر فرد، درمان مناسب را تجویز می‌کنند. شما می‌توانید با دریافت مشاوره از خدمات درمانی فوبیا در این مرکز بهره مند شوید.
منابع :
https://mind.org.uk/information-support/types-of-mental-health-problems/phobias/about-phobias/
https://www.healthline.com/health/phobia-simple-specific
