افرادی که دغدغه نظم و ترتیب دارند جزو منظم ترین افراد جامعه بوده، به طوری که خیلی از اطرافیان حسرت زندگی این افراد را خورده و این افراد را موفق می دانند. در حالیکه حالت افراطی این رفتار می تواند یکی از نشانه های وسواس فکری-عملی (OCD) باشد، که به نام وسواس تقارن شناخته می شود. به طور کلی، می توان گفت که اختلالات وسواس، زیرمجموعه اختلالات اضطرابی می باشند.
تشخیص وسواس تقارن و درمان آن، بخصوص در سنین ابتدایی بسیار مشکل است و حتی ممکن است از طرف والدین تقویت شود.
در این مطلب به توضیح وسواس تقارن و علائم آن می پردازیم. در ادامه شرح می دهیم که چگونه می توان این مبحث را از نظم و ترتیب تفکیک کرده و روش های درمان آن چگونه است.
وسواس نظم، ترتیب و تقارن (Symmetry Obsessions) چیست؟
وسواس نظم، ترتیب و تقارن یا همان Symmetry Obsessions یکی از زیر شاخه های وسواس فکری–عملی می باشد. این بیماری که اکثر اوقات همراه با کمال طلبی افراطی ظاهر می شود از رایج ترین اختلالات وسواسی در بین همه سنین می باشد.
بطور خلاصه افراد مبتلا به وسواس نظم، ترتیب و تقارن (وسواس قرینه) در وضعیت و نحوه قرارگیری اکثر اشیا حساس هستند. این افراد هنگام مواجهه با اشیائی که در اطراف آنها به صورت مرتب و صحیح در یک ردیف قرار نگرفته اند و یا در چیدن آنها به اندازه کافی به تقارن توجه نشده است ناراحت و عصبی می شوند.
توجه داشته باشید که خیلی از ما انسان ها ممکن است در مواجهه با اشیائی که به صورت نامرتب در کنار هم قرار گرفته اند حس خوبی پیدا نکنیم، اما تفاوت فردی که دچار وسواس نظم است با دیگران در آنجاست که این افراد بسیار بیشتر از افراد معمولی عصبانی شده و استرس تمام وجود آنها را فرا می گیرد.
ضمن اینکه این افراد با مواجهه با اشیای نامرتب نمی توانند از خود عکس العملی نشان ندهند.
کودکان مبتلا به وسواس نظم در ابتدا مورد علاقه والدین هستند. از آنجایی که اکثر کودکان تمایلی به مرتب کردن اتاق خود ندارند و هیچ گاه تمایلی به جمع کردن اسباب بازی های خود نشان نمی دهند، کودکانی که به خاطر وسواس نظم، همیشه مرتب هستند، مورد استقبال والدین قرار می گیرند.
وسواس تقارن؛ یکی از انواع وسواس های فکری-عملی
وسواس نظم و تقارن یکی از زیر شاخه های وسواس فکری-عملی است. وسواس فکری- عملی OCD به وسواس هایی اشاره دارد که هم از لحاظ فکری و ذهنی فرد را گرفتار می کند و هم از لحاظ عملی فرد را مجبور به انجام کاری به صورت مکرر و در بلند مدت می کند. می توان به اختلالات وسواس مو کنی؛ وسواس چک کردن؛ احتکار و وسواس جنسی به عنوان نمونه هایی از این اختلال اشاره کرد. در ادامه تعریف دقیقی که موسسه ملی سلامت روان برای وسواس فکری-عملی ارائه داده را برای شما می آوریم:
اختلالاتی شایع، مزمن و طولانی‌مدت که فرد در آن دچار وسواس فکری و وسواس عملی غیرقابل کنترل و به صورت مکرر می‌شود و احساس می‌کند که همیشه باید چندین‌بار این افکار و رفتار را تکرار کند.
افراد مبتلا به وسواس تقارن در مورد قرینه بودن و نظم اشیا وسواس دارند. در زندگی آنها همه چیز باید به شکلی افراطی تقارن و نظم داشته باشند. مثل مرتب کردن مداوم و مکرر کتاب های طبقات کتابخانه و یا تقارن در چیدمان مبلمان و … .
تفاوت وسواس تقارن با وسواس نظم و ترتیب
وسواس تقارن و وسواس نظم و ترتیب بسیار نزدیک به هم بوده و هر دو زیر شاخه وسواس فکری_عملی هستند. اما تفاوت کوچکی بین وسواس تقارن با وسواس نظم و ترتیب وجود دارد که در ادامه در مورد آن توضیح خواهیم داد:
در وسواس تقارن افراد برای قرار گرفتن وسیله ای در جای مشخص وسواس دارند. به گونه ای که بارها مکان آن را تغییر می دهند تا به تقارن مدنظر خود دست پیدا کنند.
اما خصوصیت وسواس نظم و ترتیب این است که افراد برای اینکه همه چیز در جای خود قرار گیرند وسواس دارند. در این افراد، افراط و تکرار برای مدت زمان زیادی دیده می شود.
وسواس تقارن که حدود 2 درصد از مردان جهان به آن مبتلا هستند می تواند در هر سنی اتفاق بی افتد، اما برای مردان در سنین پایین تر حدود نوجوانی و برای زنان در میانسالی شایع تر است. لازم به ذکر است که این وسواس می تواند در کودکی نیز بروز پیدا کند.
4 مورد از علائم و نشانه های اختلال وسواس تقارن
هر چند که رفتارهای مشترک در بین افرادی که وسواس تقارن را تجربه کرده اند زیاد است اما برخی از متداول ترین رفتارهایی که در وسواس تقارن دیده می شود عبارت‌اند از:
- افراط در نظم و ترتیب
- ناراحتی با هر چیز نامتقارن
- نیاز شدید به تعادل
- طفره رفتن
که در ادامه به معرفی هریک از علائم وسواس قرینه می پردازیم:
1-افراط در نظم و ترتیب
همان طور که از اسم این اختلال مشخص است مهمترین نشانه آن، اصرار به نظم و ترتیب می باشد. افراد مبتلا به وسواس نظم و ترتیب، اگر نظم را در اطراف خود نبینند یا نتوانند آن نظم را برقرار کنند، مضطرب می شوند.
2- ناراحتی با هر چیز نامتقارن
برخی از افراد مبتلا به وسواس تقارن وقتی در محیطی قرار می گیرند که نظم و تقارن کافی ندارد، علاوه بر اضطراب، جنسی از ناخوشنودی را تجربه می کنند که هر لحظه منتظر یک اتفاق بد هستند.
3- نیاز شدید به تعادل
افرادی که دچار وسواس تقارن هستند یک اجبار مبتنی بر قرینه بودن تمام اشیائ اطراف خود دارند. آنها برای کاستن از استرس و اضطراب خود نیاز دارند که در منزل و محل کار و یا حتی داخل ماشین، تقارن را در اشیائ مختلف حفظ کنند.
4- طفره رفتن
یکی دیگر از رفتارهای رایج در بین افراد مبتلا به وسواس تقارن، طفره رفتن از انجام کارها است. بدان معنی که آنها ترس این را دارند که با انجام دادن یا شروع هر کاری، وسواس آنها تحریک شود و مجبور به انجام کارهای اجباری بعد از آن شوند.
علل ایجاد وسواس تقارن چیست؟
هر چند که هنوز دلایل قطعی برای به وجود آمدن وسواس تقارن شناخته نشده است اما چند عامل وجود دارند که بنظر می رسد باعث بوجود آمدن وسواس نظم و تقارن می شوند. مهم ترین این عوامل عبارتند از:
- جنسیت
- ژنتیک
- محیط خانواده
- تروما و استرس
در ادامه علل ایجاد وسواس قرینگی را معرفی می کنیم.
جنسیت
اول از همه جنسیت است. طبق آمار ها به نظر می رسد که مردان بیشتر از زنان به وسواس تقارن دچار می شوند.
ژنتیک
وسواس نظم و تقارن ارتباط زیادی با ژنتیک افراد دارد. تحقیقات دانشمندان نشان می‌دهند که وسواس تقارن می‌تواند یک مشکل ژنتیکی باشد. به این معنا که اگر از والدین و افراد خانواده کسی دچار نوعی از اختلالات اضطرابی باشد، احتمال این که، ژن مستعد، به دیگر اعضای خانواده و به خصوص کودکان به ارث برسد بیشتر است.
محیط خانواده
محیط و شرایط حاکم بر خانواده تاثیر زیادی بر روی وسواس های فکری_عملی دارد. بطور مثال در خانواده هایی که به نظم و ترتیب اهمیت فراوانی داده می شود و بعضا کودکان مجبور به رعایت یک سری وظایف روتین بر اساس نظم و ترتیب سخت گیرانه می شوند، احتمال ابتلای آنان به وسواس نظم و ترتیب بالاتر است.
تروما و استرس
یکی دیگر از عواملی که فرد را دچار انواع OCD می کند حوادث و ضربه های ناگهانی به سر می باشد. اگر فردی بخصوص در کودکی متحمل ضرباتی به سر شده است، احتمال ابتلا به اختلالاتی مانند وسواس تقارن و اختلال استرس پس از سانحه، بیشتر از دیگران است. همچنین افرادی که برای مدت زمان نسبتا طولانی در فضایی پر از استرس مشغول به فعالیت هستند احتمال درگیری بیشتری با اختلال وسواس تقارن دارند.
وسواس تقارن در کودکان
کودکان نیز مانند بزرگسالان امکان مبتلا شدن به وسواس تقارن را دارند. حتی برخی از بزرگسالانی که دچار وسواس نظم و تقارن هستند، این اختلال را از کودکی همراه خود آورده اند.
عوامل بسیاری هستند که ممکن است کودک یا نوجوان را دچار وسواس نظم و تقارن کنند. که از آن جمله می توان به وراثت و روش های تربیتی والدین اشاره کرد. همچنین ویژگی های خانوادگی و اهمیت والدین به نظم و ترتیب، بر روی کودکان اثرات زیادی دارد.
چگونه وسواس تقارن را در کودک یا نوجوان تشخیص دهیم؟
اگر درکودک خود چند مورد از نشانه های زیر را برای مدت زمانی بیش از سه ماه مشاهده کردید، بهتر است برای شناسایی دقیق مشکلات کودک به روانشناس مراجعه نمایید:
صرف وقت زیاد برای انجام تکالیف مدرسه
اگر کودکی سعی می کند چندین بار تکلیف مدرسه خود را انجام دهد و هر بار از نتیجه راضی نیست، می‌تواند مستعد ابتلا به این نوع وسواس باشد.
صرف وقت زیاد برای شروع یک کار
بطور مثال کودکانی که از شروع انجام کاری طفره می روند و اهمال کار هستند، بیشتر از دیگران مستعد ابتلا به انولع وسواس می باشند.
وجود نگرانی در مورد مرتب کردن اشیا و اهمیت بیش از حد به نظم و تقارن
بطور مثال اگر کودکی دارید که برای مرتب کردن اتاق و اسباب بازی های خود بیش از حد معمول وقت می گذارد و با یک بار مرتب کردن اتاق خود راضی نمی شود و همیشه سعی دارد اسباب بازی های خود را به بهترین نحو ممکن مرتب کند و کنار هم بچیند، احتمالا مستعد دچار شدن به وسواس نظم و تقارن می‌باشد. بخصوص که این رفتارها را در بلند مدت مکررا تکرار کند.
چه زمانی باید برای انجام تست و درمان وسواس تقارن به روانشناس مراجعه کنیم؟
تنها زمانی باید اختلالات وسواسی را جدی گرفت و به روانشناس مراجعه کرد که این مساله بر کیفیت زندگی فرد تاثیر منفی بگذارد. بدان معنا که اگر گاهی دچار وسواس فکری و عملی می شود ولی این وسواس ها ادامه دار نبوده و زندگی عادی شما را با مشکل مواجه نمی کند، نیاز نیست که به متخصص مراجعه کنید و احتمالا شما دچار اختلال وسواس نیستید.
توصیه هایی برای افراد دارای وسواس تقارن، قبل از مراجعه به روانشناس:
اگر علائم وسواس تقارن که همراه با اجبار (اجبار در تکرار رفتاری خاص به منظور کاستن از اضطراب) هستند را برای مدت زمانی بیش از سه ماه در خود و یا اطرافیان خود مشاهده کردید، بهتر است به فکر درمان باشید. برای این کار و قبل از مراجعه به متخصص نیاز دارید که در ابتدا علائم خود را به دقت شناسایی کنید.
-
نوشتن علائم به صورت روزانه
برای این کار بهتر است مدتی در کنار خود کاغذ و قلمی برای یادداشت کردن این علائم همراه داشته باشید و موارد مهمی که فکر می کنید نیاز هست به روانشناس خود بگویید را یادداشت کنید. بهتر است کاملا توضیح دهید که این علائم چگونه و طی چه مراحلی بر شما اثر می گذارند و به چه ترتیبی اتفاق می افتند.
-
صحبت با افراد مورد اعتماد
بهتر است خود را منزوی نکنید و با فردی که به او اعتماد دارید صحبت کنید و از علائم خود و مشکلاتی که با آنها دست و پنجه نرم می کنید با او صحبت کنید. این کار به شما کمک می کند که بار نگرانی ها و ناراحتی های این مشکل را تنهایی به دوش نکشید و آرامش خاطر بیشتری پیدا کنید.
-
تغییر سبک زندگی
سعی در کنترل کردن اضطراب خود، به وسیله تغییر سبک زندگی داشته باشید. بهتر است به اندازه کافی استراحت کنید و افکار و ذهن خود را بیش از حد خسته نکنید.
درمان دارویی وسواس تقارن
روش درمانی دیگری که معمولا نتیجه ثمر بخشی دارد دارو درمانی است که فقط تحت نظر روانپزشک ممکن است. برای درمان وسواس تقارن داروهای مختلفی تجویز می شوند که پرداختن به آن ها از حوصله این مقاله خارج است، اما اکثر آن دارو ها، از نوع دارو های درمان افسردگی هستند.
در این مقاله سعی کردیم در مورد وسواس نظم، ترتیب و تقارن صحبت کنیم. گفتیم که وسواس تقارن می تواند هم در کودکان و هم در بزرگسالان مشاهده شود و در خیلی از مواقع می تواند وراثتی باشد و باید آن را جدی گرفت. اشاره ای به راه‌های درمان این نوع از وسواس فکری–عملی کردیم و نشانه های آن را توضیح دادیم. در بالا گفتیم که در چه زمان هایی و با مشاهده چه رفتارهایی نیاز هست به روانشناس مراجعه شود.
در پایان باید بگوییم که تشخیص دقیق وسواس تقارن یا Symmetry Obsessions مانند تمامی بیماری های روانی، فقط از طریق مراجعه به روانشناس و متخصص امکان پذیر است. کلینیک تراپیا این امکان را برای شما فراهم کرده است که در هر زمان از شبانه روز، بتوانید فقط با یک تماس، با یک روانشناس با تجربه در مورد علائم و راه های درمانی وسواس صحبت کنید و از او مشاوره بگیرید.
