نظریه ها و منابع شخصیت ضد اجتماعی ASPD در سال 2022 

ترمولوژی تعریف شخصیت از نظر علمی

بگذارید ابتدا با این مقدمه شروع کنیم که چرا می‌خواهیم نظریه‌های مختلف روانشناسان را، در حوزه تعریف شخصیت و فراتر از آن، تعریف نظریه اختلال شخصیت ضد اجتماعی بررسی کنیم. نظریه روانشناسان مختلف طی سال‌ها، از نظر معنی شخصیت با یکدیگر متفاوت بوده است. اما اکثر آنان تقریبا روی این موضوع توافق نظر دارند: ریشه واژه “شخصیت” از کلمه لاتین “پرسونا” مشتق شده است.

پرسونا به ماسک نمایشی اشاره دارد که هنرپیشه‌های روم باستان در نمایش‌های تئاتر بر چهره می‌زدند. البته بدیهی است که وقتی روانشناسان صحبت از شخصیت می‌کنند، منظورشان چیزی بیش از نقشی است که افراد بازی می‌کنند. در واقع علت اینکه روانکاوها و روانشناس‌های حوزه شناختی، نظریه‌های منحصربفردی را پیرامون شخصیت ارائه داده‌اند، این است که در مورد ماهیت انسان توافق نظر ندارند؛ هر یک از نگاه خودش شخصیت را می‌بیند.

اگرچه نظریه‌پردازان شخصیت با یک تعریف واحد از شخصیت موافق نیستند ولی تا اندازه‌ای در این تعریف با یکدیگر اتفاق نظر دارند:

“شخصیت عبارت است از الگوی نسبتا پایدار صفات، گرایش‌ها یا ویژگی‌هایی که تا اندازه‌ای به رفتار افراد ثبات می‌بخشد.”

این صفات و ویژگی‌ها ممکن است در افراد مختلف منحصر به‌ فرد باشند یا در برخی مشترک باشند؛ اما به‌احتمال زیاد در هر فرد دارای الگوهای مختلفی است. از اینرو، تعریف نابی از شخصیت را به شما در این مقاله ارائه می‌دهیم:

“زیبایی شخصیت اینگونه است؛ هرکس به طریقی شبیه دیگری است ولی در عین حال شخصیت منحصربه‌فردی دارد.”

تعریف اختلال شخصیت ضد اجتماعی از نگاه منابع علمی

پیش از این خاستگاه بوجود آمدن نظریه‌های مختلف شخصیتی را مرور کردیم. در ادامه تعاریف مختلفی که در منابع علمی روانشناسی و روانپزشکی، در توضیح اختلال شخصیت ضد اجتماعی یا به عبارتی شخصیت جامعه ستیز  گفته شده است را، بصورت جمع‌آوری شده می‌خوانید:

• به تعریف سایت رسمی واژه‌یابی انجمن روانشناسی آمریکا (APA)، اختلال ضد اجتماعی بیانگر یا نشان دهنده رفتاری است که به شدت از هنجارهای اجتماعی تخطی می‌کند. همچنین فرد ضد اجتماعی حقوق دیگران را نقض می‌کند؛ آتش سوزی و خرابکاری نمونه‌هایی از رفتارهای ضد اجتماعی هستند. صفت آنتی سوشیال (Antisocial) در تقابل و تضاد با پروسوشال (Prosocial) و نوع دوست یا آلتروییسم (Altruism) است.
• بر اساس دسته‌بندی جهانی و استاندارد راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM)، تمام ۱۰ اختلال‌ شخصیتی که در دنیا شناسایی شده است، به سه گروه (A ، B و C) تقسیم می‌شوند. شخصیت ضد اجتماعی در کنار اختلال شخصیت مرزی (بوردرلاین)، اختلال شخصیت خودشیفته (نارسیسیست) و اختلال شخصیت نمایشی (هیستریونیک)، چهار تیپ اختلال شخصیتی زیرمجموعه دسته بندی گروه B را تشکیل می‌دهند. اختلال شخصیت ضد اجتماعی یک وضعیت بالینی مزمن است که با الگوی مداوم نقض هنجارهای اجتماعی، قانونی و اخلاقی همراه می‌شود.

• بر اساس تحقیقی علمی انجام شده توسط دکتر دارل رجیر (Darrel A. Regier، اختلال شخصیت ضد اجتماعی به طور مشخص با تعاملات و رفتارهای عاطفی تکانشی و غیرقابل ‌پیش‌بینی در برخورد با دیگران ظاهر می‌شوند. همچنین شخصیت ضد اجتماعی تنها اختلالی است که در دوران کودکی قابل تشخیص نیست. برای جای گرفتن در معیارهای تشخیصی ASPD که APD‌ هم می‌نامند، بیمار باید تا قبل از ۱۵ سالگی، مبتلا به اختلال سلوک (CD) تشخیص داده شده باشد.

بعد از مطالعه منابع علمی روانشناسی، در ادامه به بررسی انواع نظریه های اختلال شخصیت ضد اجتماعی

می‌پردازیم.

نظریه های اختلال شخصیت ضد اجتماعی (آنتی سوشیال) از نگاه روانکاوها

گاهی افراد دارای اختلال ضد اجتماعی در گروه‌های مذهبی تندرو یا حتی در نیروهای ارتش‌ و پلیس جذب می‌شوند. چراکه دارای قدرت تاثیرگذاری روی افکار و رفتار مردم با چرب‌زبانی یا گاها نداشتن درد و رنج و عذاب‌وجدان در آزار رساندن و درد کشیدن انسان‌های دیگر هستند. در حقیقت اختلال ضد اجتماعی فاقد حس همدلی (Empathy) یا همدردی (Sympathy) است.

گاهی این شخصیت‌ها می‌توانند در جایگاه‌ها و مسئولیت‌های خاص، پست رهبری و لیدری داشته باشند و حتی بعنوان قهرمان شناخته شوند. افراد دارای اختلال ضد اجتماعی می‌توانند به‌راحتی در زندان‌ها و شکنجه‌گاه‌ها به انسان‌های دیگر آزار برسانند و ذره‌ای احساس عذاب وجدان و دلرحمی نکنند.

“از شخصیت ضد اجتماع نترسید که ممکن است بی‌رحمانه به دار آویزد بی‌آنکه در قلبش لحظه‌ای صدایی بشنود که بگوید: صبر کن، شاید دخترکی شب منتظر پدرش است! از آنهایی بترسید که آگاهانه طناب دار را دست شخصیت‌های مردم ستیز می‌دهند.”

خصوصیات افراد دارای اختلال ضد اجتماعی از نگاه روانشناسان

از نظر دکتر راشل رابیتز روانپزشک دانشگاه یوسی‌دیویس کالیفرنیا و عضو انجمن روانپزشکان آمریکا، به لحاظ تئوری فرد دارای اختلال شخصیت ضد اجتماعی حداقل باید دو مورد از علائم زیر را داشته باشد:

• الگو و طرز فکر او نسبت به خودش و دیگران غیرطبیعی باشد.
• پاسخ‌ احساسی و واکنش او نسبت به اتفاقات زندگی متفاوت از عرف جامعه باشد.
• روش برخوردش با دیگر افراد جامعه نرمال نباشد.
• روش کنترل رفتارش نامتعارف باشد.

در ادامه دیگر نظریه‌های روانشناسی ضد اجتماعی را، در توضیح علائم فرد دارای اختلال شخصیت ضد اجتماعی می‌خوانید.

علائم و نشانه‌های شخصیت ضد اجتماعی از دیدگاه نظریه های مختلف

از نظر منابع و نظریه‌های مختلف روانشناسی، نشانه‌های شخصیت ضد اجتماع شامل موارد زیر است:

• بی‌اعتنایی به درستی، نادرستی، خوبی و بدی رفتار در اجتماع
• دروغگویی یا فریب مداوم برای استثمار افراد
• سنگدلی، بدبینی و بی‌احترامی به دیگران
• استفاده از شوخ‌طبعی مفرط برای آزار مردم
• آزار رساندن به دیگران برای رسیدن به منافع شخصی یا لذت جنسی
• تکبر بی‌جا و احساس برتری مفرط در عقاید
• داشتن مشکلات مکرر با قانون، ازجمله رفتار مجرمانه و نقض مکرر حقوق دیگران از طریق ارعاب
• عدم صداقت در رفتار و گفتار بطور مستمر و غلوآمیز

• تکانشگری و خصومت با مردم جامعه
• تحریک پذیری مفرط و داشتن عکس‌العمل شدید و نامتعارف
• عدم همدلی با دیگران
• عدم پشیمانی از آسیب‌رساندن به دیگران و نداشتن احساس عذاب‌وجدان
• ریسک‌پذیری غیرضروری یا رفتار خطرناک بدون توجه به امنیت خود یا دیگران
• روابط جنسی ضعیف، توهین‌آمیز یا همسر‌آزاری
• عدم در نظر گرفتن پیامدهای منفی رفتار یا درس نگرفتن از آن‌ها
• عدم مسئولیت‌پذیری بطور مداوم و کوتاهی مکرر در انجام تعهدات کاری یا مالی

البته لازم‌به‌ذکر است که وجود این علائم در کنار تشخیص بالینی از سوی روانشناس یا روانپزشک ضروری است. صرفا مشاهده یک یا چند مورد از این سوءرفتارها دلیل وجود اختلال شخصیت ضد اجتماعی نیست.

برای مطالعه در زمینه درمان اختلال شخصیت ضد اجتماعی می توانید به این مقاله مراجعه کنید.

نظر دکتر فرهنگ هلاکویی درباره سایکوپات و سوسیوپات

از نظر دکتر هلاکویی روانشناس، روان‌درمانگر، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه یوتای آمریکا، مفهوم شخصیت ضد اجتماعی به همراه دو شخصیت دیگر سایکوپات و سوشیوپات مورد استفاده قرار می‌گیرد. سایکوپات، شخصیتی است که درونش مسائل و مشکلاتی دارد که سبب اختلال در رفتار و روابطش با دیگران می‌شود. این افراد، تفاوتی بین خود و غیر خود نمی‌بینند و همین سبب پاره شدن مرزهای بین انسان‌ها و شکسته شدن حرمت‌ها می‌شود.

سوشیوپات، شخصیتی است که در روابط اجتماعی و ارتباطات انسانی، موجب آزار می‌شود و با انسان‌های ناشناخته با خشونت برخورد می‌کند. نمونه‌ای از رفتار ضد اجتماعی، خط کشیدن با کلید روی اتومبیل مدل بالایی است که از کنار شخصیت سوشیوپات عبور می‌کند. او زمینه‌ای در جهت آزار دیگران دارد. در صورتی‌که دلیلی برای این کار وجود ندارد و البته برای او هم اهمیتی ندارد.

“رفتار شخصیت ضد اجتماعی گاه بوی جنون می‌گیرد و منجر به رفتارهای جنایتکارانه در اجتماع و آزار دیگران می‌شود.”

نگاه زیگموند فروید به نظریه شخصیت و ضد اجتماعی بودن

زیگموند فروید (تولد ۱۸۵۶، وفات ۱۹۳۹)، عصب‌شناس برجسته اتریشی و بنیانگذار روش روانکاوی در درمان بیماری‌های روانی، اجتماعی و شناختی، ملقب به استاد بزرگ عشق، اولین گام‌های شناخت سطوح آگاهی خودآگاه، پیش‌آگاه و ناخودآگاه را برداشت.

فروید نقش مهم ناخودآگاه در شکل‌گیری صفات شخصیتی کودکان را مطرح کرد. نظریه شخصیت فروید می‌گوید که همه این صفات شخصیتی، مانند نهاد(Id)، خود (Ego) و فراخود (Superego) یا سوپرایگو، خوب یا بد در پیشرفت و رشد کودک، ساختن رفتار و شخصیت فرد نقش مهمی را ایفا می‌کند.

در روانشناسی فروید، فراخود یا فرامن بیانگر جنبه‌های اخلاقی و آرمانی شخصیت است و اصول اخلاقی را هدایت می‌کند. اصول اخلاقی با اصل لذت نهاد که بدوی‌ترین بخش ذهن یا Das Es یا “It” (در زبان انگلیسی “Id” ترجمه کرده‌اند) می باشد، در مغایرت است. فراخود از خود بوجود می‌آید و از خودش انرژی ندارد. فراخود با دنیای بیرونی هیچ تماسی ندارد و بصورت نامعقول تقاضای کمال دارد.

فراخود یا فرامن یا سوپرایگو دو زیرمجموعه به نام وجدان و خودِ آرمانی دارد. وجدان از تنبیه شدن به خاطر رفتار نامناسب نشأت می‌گیرد و به ما می‌گوید که “چه نباید بکنیم”. اما در مقابل خودِآرمانی از تقویت شدن به دلیل رفتار مناسب حاصل می‌شود و به ما می‌گوید “چه باید بکنیم”.

از نظر فروید فراخودی که خوب رشد کرده باشد، توسط فرایند سرکوب، تکانه‌های جنسی و پرخاشگری را کنترل می‌کند. فراخود به دقت خود را زیر نظر دارد و اعمال و مقاصد خود را ارزیابی می‌کند. اگر “خود” بر خلاف معیارهای اخلاقی “فراخود” عمل کند یا حتی تصمیم بگیرد که بخواهد عمل کند، نتیجه آن احساس گناه است. در صورتی‌که می‌دانیم فرد ضد اجتماعی احساس عذاب وجدان و گناه ندارد.

به عقیده فروید فردی که در او نهاد بر خودِ ضعیف و فراخودِ ناتوان مسلط است، به خود اجازه نمی‌دهد بین درخواست‌های مداوم آن تعادل برقرار کند. از اینرو باعث می‌شود که فرد بدون اینکه در نظر بگیرد چه چیزی مناسب یا امکان‌پذیر است، مدام برای لذت‌جویی تلاش کند.

نظریه شخصیتی آلفرد آدلر و دلیل ناسازگاری اجتماعی

روانشناس مشهور اتریشی و یهودی به نام آلفرد آدلر (تولد ۱۸۷۰ ، وفات ۱۹۳۷)؛ روان درمانگر و بنیانگذار مکتب روانشناسی فردی یا اصطلاحاً روانشناسی فردنگر، در ارتباط با شخصیت، نظریه‌ها و تحقیقات وسیعی انجام داده است. در پاسخ به این سوال که چرا برخی از افراد ناسازگاری‌ها را به وجود می‌آورند، چند عامل را دخیل می‌داند که هر کدام به تنهایی برای ایجاد نابهنجاری کافی است:

• نظریه نقایص جسمانی اغراق‌آمیز
• نظریه سبک زندگی نازپرورده
• نظریه سبک زندگی غفلت شده

در ادامه هر یک از نظریه‌های ادلر را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

نظریه نقایص جسمانی اغراق آمیز در ایجاد شخصیت ضد اجتماعی

نقایص جسمانی اغراق آمیز چه مادرزادی باشد و چه از صدمه یا بیماری بوجود آمده باشد، به تنهایی برای ایجاد ناسازگاری کافی نیست. نقص جسمانی باید با احساس حقارت برجسته همراه شود. افراد دارای نقایص جسمانی اغراق‌آمیز گاهی احساس‌ حقارت را پرورش می‌دهند و می‌خواهند نقص خود را بصورت افراطی جبران کنند.

افراد دارای نقایص جسمانی اغراق‌آمیز بیش‌ازحد به خودشان مشغول می‌شوند و آنقدر متوجه خود هستند که دیگر ملاحظه دیگران را نمی‌کنند. آنها احساس می‌کنند در سرزمین دشمن گرفتار شده‌اند و برای فرار از شکست می‌خواهند مشکلات را با روش خودخواهانه حل کنند.

نظریه سبک زندگی نازپروده در ایجاد روان رنجوری و اجتماع ستیزی

سبک زندگی نازپرورده، محور اکثر روان‌رنجوری‌های اجتماعی است. انسان‌های نازپرورده علاقه اجتماعی کمی دارند. آنها میل نیرومندی به این دارند که انگلی بودن رابطه‌ خود با مادرشان را در سطح وسیع‌تری دایمی کنند. از دیگران انتظار دارند مراقبشان باشند و تمام نیازهایشان را برآورده کنند. آنها دنیا را از زاویه دید شخصی خود می‌بینند. افراد دارای سبک زندگی نازپرورده خود را مستحق این می‌دانند که در همه چیز اول باشند. از نظر تئوری شخصیتی افراد دارای رنجوری اجتماعی خصوصیات زیر را دارند:

• دارای احساس دلسردی شدید
• دارای احساس دودلی و تردید
• دارای حساسیت زیاد و واکنش پذیری شدید
• نداشتن صبر و شکیبایی
• دارای هیجان کاذب و مفرط
• دارای اضطراب شدید

نظریه سبک زندگی غفلت شده عامل سوءاستفاده و بدرفتاری اجتماعی

سومین عاملی بیرونی که به ناسازگاری اجتماعی دامن می‌زند غفلت است. کودکانی که احساس می‌کنند ناخواسته و مطرود هستند، دچار سبک زندگی غفلت‌زده می‌شوند. کودکانی که مورد سوءاستفاده و بدرفتاری واقع شده‌اند، علاقه اجتماعی کمی دارند و گرفتاری‌های زندگی را بیش از حد می‌دانند. آن‌ها از جامعه می‌ترسند و احساس می‌کنند جامعه با آن‌ها سرد است. آن‌ها مغرضانه به دیگران می‌نگرند و به خودشان هم اعتماد ندارند و قادر نیستند برای رفاه عامه تلاش کنند.

“کودکی که مورد سوءاستفاده قرار گرفته، از جامعه دلسرد می‌شود. دیگران را بیگانه می‌بیند و جامعه را سرزمین دشمن! این کودکان بیشترین پتانسیل را برای ناسازگاری اجتماعی دارند و برای جامعه و دیگران خطرناک هستند.”

در صورت تمایل می توانید مقاله ازدواج با اختلال شخصیت ضد اجتماعی را از اینجا مطالعه کنید.

دیدگاه آلفرد آدلر درباره شخصیت انسان و علاقه اجتماعی

آدلر معتقد بود که انسان خودمختار و آزاد است. اگرچه وراثت و محیط، دو عامل اصلی شکل‌گیری شخصیت هستند، اما نیروی خلاق است که این عوامل را شکل می‌دهد. آدلر تاکید داشت که وراثت، توانایی‌های خاصی را به افراد می‌بخشد و محیط، فرصتی را برای افزایش این توانایی‌ها در اختیار انسان می‌گذارد. در نهایت این خود انسان است که مسئولیت به کاربردن این توانایی‌ها را بر عهده دارد.

از نظر آدلر، افراد مسئول شخصیت خودشان هستند. نیروی خلاق افراد می‌تواند احساس‌ بی‌کفایتی را به علاقه اجتماعی یا هدف خودمحورانه برتری شخصی تبدیل کند. افراد آزادند بین سلامت روانی و روان‌رنجوری انتخاب کنند. افراد سالم از علاقه اجتماعی زیادی برخوردار هستند اما در سراسر زندگی خود آزاد هستند که بهنجاری و سازگاری اجتماعی را بپذیرند یا رد کنند و به آنچه دوست دارند تبدیل شوند.

“علاقه اجتماعی همان علاقه عمیق به رفاه دیگران و افراد جامعه است که با رفتار ضد اجتماعی در تضاد است. اعمال انسان با روش برخورد او با دیگران مورد قضاوت قرار می‌گیرد.”

نظریه‌ها و منابع شخصیت ضد اجتماعی در یک نگاه

در این مقاله شما با خاستگاه بوجود آمدن نظریه‌های شخصیت آشنا شدید. تعاریف گوناگون منابع شخصیت ضد اجتماعی را خواندید. نظریه‌های روانشناسان معروف دنیا درباره شخصیت و اختلال ضد اجتماعی را مرور کردید. خصوصیات رفتاری و علت بوجود آمدن اختلال شخصیت ضد اجتماعی از نگاه علمی و تئوری روانشناختی شخصیتی را دریافتید.

در ادامه به طور مختصر و در یک نگاه، مهمترین بخش‌های مقاله را پیرامون شخصیت جامعه ستیز مرور می‌کنیم:

• ریشه واژه “شخصیت” از کلمه لاتین “پرسونا” مشتق شده است.
• شخصیت عبارت است از الگوی نسبتا پایدار صفات، گرایش‌ها یا ویژگی‌هایی که تا اندازه‌ای به رفتار افراد دوام می‌بخشد.
• به تعریف سایت رسمی واژه‌یابی انجمن روانشناسی آمریکا (APA)، اختلال ضد اجتماعی بیانگر یا نشان‌دهنده رفتاری است که به شدت از هنجارهای اجتماعی تخطی می کند. همچنین فرد ضد اجتماعی حقوق دیگران را نقض می‌کند.
• بر اساس منبع راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM)، اختلال شخصیت ضد اجتماعی یک وضعیت بالینی مزمن است که با الگوی مداوم نقض هنجارهای اجتماعی، قانونی و اخلاقی همراه می‌شود.
• اختلال شخصیت ضد اجتماعی به طور مشخص با تعاملات و رفتارهای عاطفی تکانشی و غیرقابل پیش‌بینی در برخورد با دیگران ظاهر می‌شوند.
• از نظر دکتر دارل رجیر، رفتار جامعه ستیز به شکل مزمن و طولانی‌مدت به صورت یک اختلال ضد اجتماعی یا آنتی سوشیال در فرد دیده می‌شود که با نشانه‌ها و علائمی همچون دروغگویی مکرر، رفتارهای تکانشی، انحراف جنسی و آزار کودکان شناخته می‌شود.
• اختلال ضد اجتماعی دارای حس همدردی و همدلی نیست.
• از نظر دکتر هلاکویی، رفتار شخصیت ضد اجتماع گاه بوی جنون می‌گیرد و منجر به اعمال جنایتکارانه در اجتماع و آزار دیگران می‌شود.
• سوشیوپات شخصیتی است که در روابط اجتماعی و ارتباطات انسانی موجب آزار می‌شود و با انسان‌های ناشناخته با خشونت برخورد می‌کند.
• از نظر فروید فراخودی که خوب رشد کرده باشد، توسط فرایند سرکوب، تکانه‌های جنسی و پرخاشگری را کنترل می‌کند. اگر “خود” بر خلاف معیارهای اخلاقی “فراخود” عمل کند یا حتی تصمیم بگیرد که بخواهد عمل کند، نتیجه آن احساس گناه است. در صورتی‌که می‌دانیم فرد ضد اجتماعی احساس عذاب وجدان و گناه ندارد.
• از نظر آدلر افراد دارای ناسازگاری اجتماعی می‌توانند قربانی سه سبک زندگی مختلف باشند. اگرچه وراثت مهم است ولی محیط نقش مهم‌تری در شکل‌گیری شخصیت انسان دارد. اما در نهایت انسان آزاد است شخصیت خود را انتخاب کند.

منابع :

• کتاب نظریه های شخصیت نوشته جس فیست ترجمه یحیی سیدمحمدی
• ویدیوهای یوتیوب دکتر هلاکویی درباره شخصیت ضد اجتماعی
• https://www.youtube.com/watch?v=VAWtLWdF604
• انجمن روانشناسی امریکا https://dictionary.apa.org/antisocial
• http://psychology.iresearchnet.com/social-psychology/antisocial-behavior/
• https://www.verywellmind.com/what-is-a-sociopath-380184
• https://www.sciencedirect.com/topics/psychology/antisocial-behavior
• https://www.psychiatry.org/patients-families/personality-disorders/what-are-personality-disorders
• ویکیپدیا برای معرفی کوتاه روانشناسان
• https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/antisocial-personality-disorder/symptoms-causes/syc-20353928