اختلال افسردگی اساسی؛ علائم و روش‌های درمان
افسردگی یا Depression به نوعی اختلال خلقی اطلاق می‌شود که فرد در آن از ناراحتی، بی‌علاقگی، ناامیدی و نداشتن انگیزه رنج می‌برد. اختلال افسردگی می‌تواند حاصل تجربیات ناخوشایند فرد در زندگی باشد؛ طلاق، غم از دست دادن عزیزان و بیماری‌های جدی برخی از علل دچار شدن فرد به این بیماری هستند. معمولا مدت درگیری بیمار با این احساسات کوتاه است؛ اما اگر حس غم و ناراحتی وی مزمن و شدید باشد، احتمالا از افسردگی اساسی (افسردگی ماژور) رنج می‌برد.
در ادامه به بررسی بیشتر انواع افسردگی ماژور، علائم آن، نحوه پیشگیری، تشخیص و درمان این بیماری می پردازیم.
افسردگی ماژور چیست؟
اختلال افسردگی ماژور یا Major Depressive Disorder که به آن MDD نیز گفته می‌شود، نوعی از افسردگی است که در طولانی مدت می‌تواند روی قوای تفکر و نحوه برخورد فرد با مسائل تأثیر بسزایی داشته و در برخی موارد منجر به آسیب‌های جدی روحی و جسمی گردد.
علائم افسردگی ماژور می‌تواند بنا به جنسیت یا سن افراد متفاوت باشد که در ادامه به برخی از علایم مشترک و اختصاصی این بیماری در کنار روش‌های تشخیص و درمان آن پرداخته می‌شود.
انواع افسردگی ماژور
جالب است بدانید که اختلال افسردگی اساسی به بیش از یک نوع تقسیم می‌شود. هر نوع دارای علائم، نحوه تشخیص و درمان خاص خود است؛ ولی برخی نشانه‌ها مانند بی‌علاقگی و نداشتن انگیزه بین تمامی آن‌ها مشترک هستند. شایع‌ترین انواع این بیماری عبارتند از:
- افسردگی فصلی
- افسردگی روان پریشی
- افسردگی پس از زایمان
- افسردگی مالیخولیایی
- افسردگی اختلال کاتاتونیک
در ادامه به توضیح بیشتری درباره هر یک از انواع افسردگی پرداخته می‌شود.
افسردگی فصلی یا SAD
افسردگی فصلی به طور مستقیم وابسته به زمان مشخصی از سال است. اغلب اوقات در فصل زمستان که افراد کمتر در معرض تابش مستقیم نور خورشید قرار دارند، احتمال درگیری با این نوع افسردگی افزایش می‌یابد. دانشمندان حوزه سلامت روان اعتقاد دارند افسردگی خلقی فصلی را می‌توان تا حد زیادی با نور درمانی بهبود داد، حال آن که این شیوه درمانی بدون همراهی مشاوره و درمان دارویی برای بیش از نصف بیماران کارساز نیست.
افسردگی سایکوتیک
این نوع افسردگی عمده اغلب اوقات ناشی از توهم یا فریب‌های ذهنی به دور از واقعیت است. تجربه‌ی رخدادی آسیب زننده یا درگیری قبلی فرد با افسردگی از جمله علل این نوع افسردگی هستند. برای شناسایی بهتر بیماران درگیر با افسردگی روان پریشی، به مقاله اختلال سایکوتیک مراجعه نمایید.
افسردگی پس از زایمان؛ شایع بین زنان
نوعی افسردگی رایج بین تازه مادران که بر اثر تغییرات هورمونی بعد از متولد شدن فرزند به وجود می‌آید. تغییرات درونی و بیرونی بدن مادر توأم با استرسی که وی برای بزرگ کردن فرزندش دارد منجر به افسردگی بعد از زایمان می‌گردند.
افسردگی مالیخولیایی یا ملانکولیک یا Catatonia
افراد درگیر با افسردگی مالیخولیایی، غالبا علایمی همچون کاهش وزن و بی‌علاقگی نسبت به فعالیت‌های محبوب گذشته را ابراز می‌کنند. سوگ از دست دادن عزیزان نیز می‌تواند از دیگر عوامل منجر به MDD از نوع ملانکولیک می‌باشد.
افسردگی کاتاتونیک (Catatonic Depression)
بیماران دچار اختلال کاتاتونیا معمولا از مشکلات حرکتی و رفتاری رنج می‌برند. بی‌حرکتی یا انجام حرکات غیرارادی در این نوع اختلال دسته‌بندی می‌شوند. علائم افسردگی کاتاتونیک به شدت در تداخل با فعالیت‌های ضروری روزمره هستند.
علائم افسردگی اساسی یا افسردگی ماژور
از آن جا که عوامل متعددی در درگیری فرد با افسردگی موثر هستند، علایم بیماری تنها روش تشخیصی و درمانی پزشک معالج یا رواندرمانگر هستند.
برخی نشانه های بیماری افسردگی فارغ از جنسیت و سن، می توانند بین تمامی افراد مشترک باشند. از علائم مشترک بین مردان، زنان و کودکان عبارتند از:
- احساس ناراحتی در اغلب اوقات روز و بیشتر روزهای هفته
- بی‌علاقگی نسبت به اکثریت یا تمامی فعالیت‌های طبیعی مانند سکس، تفریح یا ورزش
- اختلالات خواب شامل بی‌خوابی یا بیش از حد معمول خوابیدن
- کاهش یا افزایش چشمگیر وزن یا اختلال تغذیه
- خستگی و فقدان انرژی کافی برای انجام کارهای هرچند کوچک
- اضطراب، بی‌قراری و پریشانی
- احساس بی‌ارزشی یا گناه در رابطه با مواردی که در حالت معمول چنین حسی به آن‌ها ندارید
- اختلال در تمرکز و قدرت یادگیری
- مشکلات جسمی توجیه‌ناپذیر همچون کمردرد یا سردرد
- افکار مربوط به مرگ، خودکشی یا اقدام به خودکشی
در غالب افراد، افسردگی می‌تواند به میزان چشمگیری منجر به اختلال در انجام فعالیت‌های روزانه ای مثل کار، ورزش، یا ارتباط با دیگران شود.
علائم افسردگی ماژور در کودکان و نوجوانان
برخی نشانه‌های افسردگی بین گروه‌های سنی کودک و نوجوان با بزرگسالان متفاوت است؛ از جمله:
- در گروه سنی کودکان، علائم افسردگی می‌تواند خود را در قالب تحریک‌پذیری و کج‌خلقی، نگرانی، درد، ممانعت از حضور در مدرسه و نیز وزن پایین‌تر از حد نرمال نشان دهد.
- علایم شایع افسردگی بین نوجوانان عبارتند از احساس پوچی، خشم، زود رنجی، عملکرد ضعیف در مدرسه، احساس نادیده گرفته شدن، استفاده تفریحی از مواد مخدر یا الکل، اختلال کم‌خوابی یا پرخوابی و خودداری از تعاملات اجتماعی.
علائم اختلال افسردگی در بزرگسالان
افسردگی بخشی از طبیعت افزایش سن نیست؛ بنابراین نباید تحت هیچ شرایطی به سادگی از کنار آن گذشت؛ اما متاسفانه در اغلب اوقات افسردگی اساسی در بزرگسالان نادیده گرفته شده و بدون درمان باقی می‌ماند. برخی از علائم این بیماری در بزرگسالان عبارتند از:
- خستگی، بی‌اشتهایی، اختلالات خواب و بی‌علاقگی نسبت به رابطه جنسی
- احساسات و افکار مرتبط با خودکشی، به خصوص در مردان مسن
- اختلالات حافظه یا تغییرات شخصیتی
- ترجیح خانه نشینی بر ارتباطات اجتماعی
- دردهای جسمی
این نشانه‌ها بیانگر تنها بخشی از مشکلاتی است که افراد بالغ درگیر با افسردگی ماژور ممکن است از آن رنج ببرند؛ دیگر علائم شایع افسردگی بین بزرگسالان را اینجا بخوانید.
بررسی ریسک ابتلا به افسردگی عمده بین زنان و مردان
طبق تحقیقات بالینی انجام‌شده، نرخ ابتلا به افسردگی ماژور بین زنان بیش از دو برابر مردان است. تغییرات هورمونی حین بارداری، قاعدگی، یائسگی، سقط جنین و بلوغ می‌تواند ریسک ابتلا را افزایش دهد. همچنین می‌توان از استرس فضای خانه یا کار، بزرگ کردن فرزند به تنهایی و نگهداری از والدین سالمند نیز به عنوان دیگر علل افزایش ریسک ابتلای زنان به افسردگی عمده نام برد.
اما در سویی دیگر، داده‌های قابل استناد بسیار کمی از میزان افسردگی در مردان وجود دارد. مردان افسرده معمولا تمایل کمتری به درخواست کمک یا بیان تجربیات خود دارند. از جمله نشانه‌های افسردگی ماژور در مردان می‌توان به کج خلقی، خشم و سوء مصرف مواد و الکل اشاره کرد.
آیا می‌دانستید طبق آمار سازمان بهداشت جهانی در سال 2021، بالاترین نرخ افسردگی در بین کشورهای جهان مربوط به اوکراین و پایین‌ترین نرخ مربوط به جزایر سالومون است؟
علل ابتلا به افسردگی ماژور
قبل از هر چیز لازم است بدانید که افسردگی اساسی ناشی از تنها یک عامل نیست و مجموعه‌ای از فاکتورها در ابتلای فرد به این بیماری موثرند. فاکتورهای ژنتیکی و تغییرات هورمونی نقش مهمی در میزان حساسیت فرد در مواجهه با استرس یا چالش‌های عصبی ایفا می‌کنند. با این حال، دلیل قطعی MDD هنوز ناشناخته است. در ادامه به برخی دیگر از محرک‌های افسردگی ماژور اشاره می‌کنیم:
- عواملی مثل کم‌کاری تیروئید (Hypothyroidism) یا سرطان
- گوشه‌گیری اجتماعی یا احساس طرد شدگی
- طلاق، جدایی یا سوگ از دست دادن عزیزان
- تحولات اساسی در زندگی شامل بازنشستگی، تغییر شغل، فارغ التحصیلی
- درمان‌های دارویی خاصی مانند استروئیدها
- اختلال در برقراری ارتباط با دیگران به ویژه افراد برتر
چگونگی پیشگیری از اختلال افسردگی اساسی
در صورت ابتلا به یک اپیزود افسردگی اساسی، ریسک ابتلا به اپیزود دیگر بالاست.
هیچ راه قطعی برای جلوگیری از افسردگی ماژور وجود ندارد؛ بنابراین سعی کنید نسبت به علل و محرک‌های این بیماری آگاهی داشته و موارد زیر را نیز مد نظر داشته باشید:
- به محض مشاهده اولین علایم بیماری و پیش از تشدید آن، برای درمان اقدام کنید.
- از خانواده و دوستان خود برای پشت سر گذاشتن شرایط سخت کمک بگیرید.
- برای کنترل استرس، افزایش قدرت تاب‌آوری و تقویت عزت نفس تلاش کنید.
- به فکر دوره درمان طولانی مدت باشید تا از بازگشت بیماری تا حد امکان جلوگیری کنید.
تشخیص اختلال افسردگی اساسی
حتی اگر در پیشگیری از افسردگی موفق نبوده و به شدیدترین نوع افسردگی مبتلا شده‌اید، نگران نباشید همچنان دچار اختلالی درمان پذیر هستید.
همان طور که قبلا گفته شد، پزشک معالج یا روان درمانگر شما تنها بر اساس علائمی که مشاهده می‌کند می‌تواند تشخیص درست و درمان مناسب هر بیمار را تجویز نماید. در جلسه‌ای که با روانپزشک خود دارید، از شما درباره پیشینه سلامت روان خانواده‌تان سوالاتی پرسیده شده و معاینه و ارزیابی کاملی صورت می‌گیرد. تست‌های روانشناختی یکی از ابزارهایی است که به مشاور برای درک هرچه بهتر وضعیت روحی شما کمک می‌کند.
هیچ گونه آزمایش خون یا عکس‌برداری با اشعه ایکس نمی‌تواند برای تشخیص افسردگی ماژور استفاده شود؛ حال آن که آزمایش خون می‌تواند به تشخیص دیگر بیماری‌های پزشکی که علائم شبیه افسردگی دارند کمک کند؛ مثل کم‌کاری تیروئید، سوء مصرف مواد و الکل، برخی داروها و سکته.
روش‌های شناخته‌شده برای درمان این بیماری
روش‌های درمان بیماری افسردگی دارای طیف گسترده‌ای است؛ پزشک تنها کسی است که می‌تواند بنا به شرایط بیمار تجویز درمانی مناسب وی را ارائه دهد.
عموماً روش‌های زیر برای درمان اختلال افسردگی اساسی یا MDD در دسترس بیماران قرار دارند:
روان درمانی
یکی از کم‌عارضه‌ترین روش‌های درمان اختلال افسردگی اساسی، روان درمانی است. در این نوع درمان، بیمار جلسات متعدد و منظمی برای بیان حالات روحی و مشکلات خود با درمانگر برگزار می‌کند. رفتار درمانی شناختی (CBT) یا روان درمانی فردی (IPT) نیز دیگر درمان‌هایی هستند که ممکن است توسط درمانگر تجویز شوند.
روان درمانی می‌تواند به شما برای ارتقای مهارت‌های ارتباطی، یافتن راهکار برای مواجهه با چالش‌ها و افزایش عزت نفس کمک کند. گفتار درمانی نیز از جمله روش‌های روان درمانی و روشی موثر برای به اشتراک‌گذاری احساسات و رشد مهارت‌های ارتباطی است.
درمان‌های دارویی افسردگی ماژور
داروهای ضد افسردگی معمولا در استیج‌های اولیه بیماری توسط متخصصان تجویز می‌شوند. برخی از پر کاربردترین داروها عبارتند از:
– مهارکننده‌های بازجذب سرتونین یا SSRI
SSRIها به دلیل عوارض کمتر و در نتیجه احتمال پایین‌تر اوردوز بیشترین کاربرد را بین دیگر درمان‌های دارویی دارند. این مهارکننده‌ها به وسیله جلوگیری از تجزیه سرتونین (ماده شیمیایی موجود در مغز و کنترل کننده مود) در مغز منجر به افزایش انتقال‌دهنده‌های عصبی می‌شوند.
از آنجا که مغز بیماران دچار افسردگی ماژور دارای سطح پایین‌تری از سرتونین است، تجویز داروهای SSRI می‌تواند به بالا بردن لول سرتونین و بهبود مود آن‌ها کمک کند. برخی از انواع این داروها هستند.
- سه حلقه ای‌ها
از این دسته دارویی زمانی استفاده می‌شود که درمان‌های دارویی دیگر موثر نبوده‌اند. داروهای سه حلقه‌ای دارای عوارض جانبی بسیاری از جمله خواب آلودگی و افزایش وزن هستند. در این دسته از داروها جای می‌گیرد.
تغییر در سبک زندگی؛ راهی بسیار ساده برای درمان اختلال افسردگی اساسی
با بالا بردن کیفیت خواب، عدم مصرف الکل و غذاهای فراوری شده و نیز اصلاح رژیم غذایی به عنوان روش‌های درمانی ثانویه، می‌توانید به بهبود علایم MDD کمک شایانی داشته باشید.
- غذای سالم مصرف کنید: اگرچه هیچ غذایی نمی تواند افسردگی را درمان کند ولی انتخاب رژیم غذایی درست می‌تواند به سلامت روان شما کمک کند. سعی کنید در رژیم غذایی خود موادی که حاوی اسیدهای چرب امگا3 (مانند ماهی سالمون)، منیزیم (مانند حبوبات یا ماست) و نیز ویتامین‌های گروه B (مانند آجیل) را حتما جای دهید.
- از مصرف الکل و غذاهای کنسروی خودداری کنید: غذاهی پروسس شده حاوب اسیدهای چرب امگا6 هستند که می‌توانند منجر به تشدید اختلال افسردگی اساسی گردند.
- تا جایی که می‌توانید ورزش کنید: ورزش کردن زیر نور خورشید و بیرون از منزل می‌تواند احساس بسیار بهتری به شما بدهد.
- به میزان کافی بخوابید: بطور معمول بدن نیازمند 7 تا 9 ساعت خواب در شبانه روز است. اگر از اختلالات خواب رنج می‌برید حتما این موضوع را با درمانگر خود در میان بگذارید.
از دیگر روش‌های درمان افسردگی ماژور می‌توان به شوک درمانی و نیز تحریک مغناطیسی فراجمجمه ای اشاره کرد. روش ECT زمانی تجویز می‌شود که داروها تأثیرگذار نبوده یا علائم افسردگی بسیار شدید هستند و از روش TMS زمانی استفاده می‌شود که درمان افسردگی بسیار مشکل است.
چطور می‌توان به فرد مبتلا به افسردگی ماژور کمک کرد؟
همانطور که پیشتر ذکر شد حتی شدیدترین انواع افسردگی همچون اختلال افسردگی اساسی نیز درمان‌پذیر هستند؛ بنابراین به عنوان خانواده و دوستان فرد فراموش نکنید که برای درمان افسردگی وی همیشه امید هست.
به بیمار کمک کنید تا به برنامه درمانی خود پایبند باشد؛ به هیچ وجه جلسات روان درمانی خود را از دست ندهد و تحت هیچ شرایطی اقدام به قطع داروهای خود نکند چرا که درمانگر تنها فردی است که می‌تواند در این زمینه تصمیم بگیرد. در صورت تشدید علائم بیماری، حتماً موضوع را با روان درمانگر در میان بگذارید.
حمایت عاطفی خانواده و دوستان می‌تواند تنها چیزی باشد که فرد افسرده در شرایط بحرانی به آن نیاز دارد پس آن‌ها را از وی دریغ نکنید.
سخن آخر
در این مقاله با اختلال افسردگی اساسی، انواع، علائم، نحوه تشخیص و روش های درمان آن آشنا شدیم. فرد مبتلا به افسردگی ماژور (MDD) ممکن است گاهی احساس نام امیدی کند؛ اما مهم این است که همواره به یاد داشته باشید این اختلال قابل درمان است. اگر خودتان یا یکی از اطرافیان شما از این اختلال رنج می برد، روانشناسان باتجربه و حرفه ای ما در کلینیک آنلاین روان درمانی تراپیا همواره پذیرای سوالات و برگزاری جلسات روان درمانی با جدیدترین تکنیک ها هستند.
